TATA KRAMA

Tembung tata krama iku kedadean saka rong tembung yaiku tembung tata lan tembung krama . Miturut Baoesastra Jawa karangan WJS Poerwadarminta tegese tembung tata lan krama iku mangkene :

Tegese tembung Tata =
1. Beciking pangetrap (pasang rakit),
2. Becik pangetrape , mawa aturan sing becik,

Tegese tembung Krama =
1. (kawi) pratingkah, patrap.
2. (kawi) tata pranata kang becik, suba-sita.
3. (kawi) watak, sipat.
4. (krama ngoko) tembung pakurmatan (ing unggah-ungguhing basa).
5. (krama inggil ) laki – rabi.
6. (kawi) bojo.
Tembung camboran sing nganggo tembung krama antarane :
Kaum krama = wong cilik.
Ngapus krama = ngapusi sarana alus.
Nyangga krama = ngepenaki rembug.
Ngungkak krama = nerak tatanan.
Dikramani = dibasani (dijak guneman nganggo tembung krama ).
Dikramakake = 1. ditembungake krama 2. (krama inggil) diomah-omahake , dirabekake, dilakekake.

Dadi tembung tata krama iku tegese yaiku patrap utawa pratingkah kang becik pangetrape.

Ing Serat Nayakawara anggitan KGPAA Mangkunagara IV diterangake ing tembang Dhandhanggula.

Werdingkang wasita jinarwi,
wruhing kukum iku watakira,
adoh marang kanisthane,
pamicara puniku,
weh reseping sagung miyarsi,
tata-krama punika,
ngedohken panyendhu,
kagunan iku kinarya,
ngupa boga dene kalakuwan becik,
weh rahayuning angga.


Saben bangsa nduweni tata krama dhewe, tata kramane wong Jepang, Eropah beda karo tata kramane wong Jawa. Samono uga tata-krama kang lumaku dhek jaman biyen beda karo jaman saiki . kang perlu digatekake , yaiku : yen kita pinuju ana ing kalangan liya kang nduweni tata- krama dhewe, kita sing bisa nglarasake dhiri marang swasana ing kono mau. Kudu eling marang tujuwane njunjung tata krama kang maksude : memayu ayuning pasrawungan. Adat pakulinan kang alus, tingkah laku kang becik, bisa nglarasake marang kahanan , klebu sawijining pranatan pasrawungan sadina-dina.
Bisa nyingkiri tekane pasulayan utawa rasa pangrasa kang bisa njalari seriking atine liyan. Miturut tembang ing dhuwur tata krama iku ngedohken panyendhu, lire bisa nyingkiri anane pasulayan utawa salah tampa. Dhuwuring drajade bangsa bisa katitik saka alusing tata kramane.
Mula wis aran wajib, yen para wong tuwa lan para pamong kajabaning paring tuntunan lan kapinteran marang para putra lan para muride , uga anggulawenthah bab kasusilan lan paring tetuladhan ing bab tata krama
Tumrap bocah-bocah, para siswa lan para putra semono uga, saliyane sengkud ngudi undhaking kawruh lan kapinteran , aja nganti nglirwakake tata krama.

Ana ngendi bae tata krama mau ditrapake ?
Pangetrape tata krama antara liya :

1. Nalika tetepungan karo mitra anyar
2. Nalika cecaturan.
3. Nalika mara dhayoh.
4. Nalika kedhayohan.
5. Nalika ana ing dalan
6. Tata cara manganggo
7. Nalika dhahar lan liya-liyane.


Ing ngendi-endi panggonan salagine isih sesrawungan kang liyan panganggone tata krama iki ora kena kari.
Tata krama ing basa Indonesia utawa cara Mlayu diarani sopan santun.
Elinga : tata krama iku busananing bangsa.

Disadhur saka : Tata Krama, Imam Supardi, 1953

.

PERCAYA MARANG DHIRI PRIBADHI

Lumrahe yen wong mrangguli alangan nalika nindakake pegaweyane, adate nggoleki dununge pepalang mau : ing panggonan liya. Yen mrangguli ruwet renteng, sing ditliti utawa sing didakwa adate : wong liya. Mangka sanyatane ora sakehing alangan lan rintangan iku tekane saka njaba utawa saka wong liya. Malah kerep banget : asal mulane alangan mau saka kita dhewe, kang banjur gawe akibat nuwuhake kesalahan-kesalahan kang agawe rintangan.
Wondene kang kerep nekakake alangan kang sale saka kita (badan) dhewe mau, ora liya : rasa pangrasa kita. Yaiku rasa –pangrasa apes, perasaan sumelang, kuwatir , mamang, gojag-gajeg, cekake ora percaya marang awake dhewe.
Tumrap wong urip , lumrahe kang dianggep bebaya utawa mungsuh iku anane penyakit utawa lelara. Ana maneh saweneh kang nganggep mungsuhing wong urip iku sanyatane anane peperangan, pembrontakan, perampogan, begalan, paceklik lan liya-liyane.
Nanging sejatine mungsuh tumrap siji-sijine wong kang luwih mbebayani , ora adoh saka badan kita dhewe. Yaiku kang awujud rasa –pangrasa apes-pepes, sumelang, kuwatir, wedi, jirih lan sapanunggalane mau. Iya iki mungsuh kang ora katon, nanging kang tansah ngalang-alangi marang kekarepan utawa panggayuh kita, ngrintangi marang keleksanane pegaweyan kita, ngrintangi marang rahayu slameting urip kita.
Anane bebaya pageblug utawa lelara tekane ora temtu. Malah yen rakyat wis ngerti temenan marang ajine kuwarasan langka anane pageblug mau. Balik mungsuh kang ana sajrone badan kita mau, saben dina tansah dumunung cedhak kita. Ing ngendi papan, yen kita ora bisa merangi mungsuh mau, iya kinthil bae. Pegaweyane ora liya, tansah ngalang-alangi laku arep maju.
Kita nedya maju upamane, nenging rehne mamang utawa sumelang, satemah meneng utawa mundur. Arep mbeciki pegaweyan, nanging rehne kuwatir mengko gek tuna, gek jatuh, satemah mundur, ora sida. Arep ada-ada pegaweyan anyar utawa arep nggedhekake perusahaan kang wis ana, nanging wedi anane kongkirensi, sumelang yen ora kasil, satemah ya wurung bae, ora sida ada-ada.
Wong kang kelangan kapercayan awake dhewe, ora bakal bisa ngrampungi pegaweyan kanthi becik. Luwih-luwih maneh yen arep nindakake pegaweyan kang gedhe lan abot. Suwalike , kapercayan marang awake dhewe mau, bisa neguhake kekarepan, nyantosani tekad, ngyakinake dhiri pribadhi, satemah sarupaning pegaweyan bisa ditandangi. Bisa dirampungi kanthi asil becik. tembunge saiki : sukses.
Dhandhanggula ing ngisor iki wejangane Sri Ramawijaya marang Anoman :

Kuneng lingnya Ramadayapati,
angandika sang Ramawijaya,
heh, bebakal sira kiye,
gampang kalawan ewuh,
apan ana ingkang akardi,
yen wania ing gampang,
wedia ing kewuh,
sabarang ora tumeka,
yen antepen gampang ewuh dadi siji,
ing purwa nora nana.

Terange mangkene:
Sawise rampung ature Anoman, Sang Ramawijaya banjur ngendika, yen sanyatane Anoman iku isih bebakal, lire isih durung akeh pengalamane. Mungguh sanyatane : bab gampang angel iku, satemene gumantung ana sing nglakoni. Yen sing nglakoni mung golek gampange bae, wis mesthi ora bakal katekan sedyane. Suwalike yen mung mikir marang kangelane bae, iya ora bakal kelakon anggone ngrampungi gawe. Mula kang perlu kudu mantep. Gampang lan angel kudu diantepi dadi siji, mengko banjur percaya marang dhiri prinbadhi: ora ana rasa rumangsa wegah arep miwiti nindakake pegaweyan, ora bakal ngrasa abot maneh wusanane bisa kasil becik.
Awit wis ora nduweni rasa-rumangsa kuwatir gagal, lan ora nduweni rasa-rumangsa gumampang kang njalari sembrananing lalu. Cekake yen percaya marang dhiri pribadhi tartamtu bisa mrantasi gawe.


Disadhur saka : Pertjaja Diri Pribadi (Djimat Sedjati), Imam Supardi, 1953.


.

JURU AMEK IWAK LAN IWAK CILIK

Ana juru amek iwak mancing ing pinggir kali. Bareng nibakake pancinge ora antara suwe ana iwak cilik, saka kurang wiweka nyarap pancing, banjur kena. Saka getere marang gegantungane pepesthen, awit wis dicekel marang kang mancing, arep dilebokake ing kepis, nuli metu akale.
Celathu angasih-asih marang kang mancing : “ Dhuh kyai sanak, kula mugi sampeyan eculaken malih, awit taksih alit, sepele ing atasipun sampeyan. Sampeyan mancing malih mangsa ngantos dangu mesthi pikantuk sadasa, ingkang agengipun ngungkuli kula. Kajengipun kula ageng rumiyin, benjing sampeyan wangsul, kula sampeyan pancing.
Juru amek iwak mangsuli :”O, kanca cilik, rungokna celathuku. Kowe nedya mblilu aku. Yen kowe saiki dakculna, kaya-kaya salawase ora kena dakpancing maneh. Kowe ing mengko wis kacekel dening aku, iku wus mesthi katekem ing tanganku. Mulane kowe gentho cilik mengko bakal mlebu ing wajan, banjur rampung.
Liding dongeng mangkene : samubarang kang wus mesthi, yen kolirokake karo kang durung mesthi, tartamtu kowe bakal kalorop.


Tegese tembung :
juru amek iwak = tukang golek iwak.
wiweka = pangati-ati
geter = obah kumitir, ndhrodhog
geter atine = ketir-ketir atine , sumelang semu wedi
kepis = wadhah iwak lumrahe digawe saka nam-naman pring
angasih-asih = njaluk diwelasi, njaluk ditresnani.
gentho = bangsat, bajingan
liding dongeng = katrangan karepe dongeng.
kalorop = kapusan, keblasuk.
sato = kewan


Dilatinake saka : Layang Dongeng Sato Kewan, Dr C.F. Winter


Dongeng sato kewan iku uga diarani fabel. Ing ngisor iki ana dongeng sato kewan sawetara yaiku :

1. Kuwuk Lan Macan Tutul.
2. Asu Ajag Lan Manuk Gagak.
3. Asu Ajag, Cempe, Lan Wedhus Lanang.
4. Laler lan Kreta Cilik.
5. Manuk Merak Lan Sandhang Lawe.

Yen kepingin maca, kliken ana kene!


.

ADIGANG, ADIGUNG, ADIGUNA

SERAT WULANGREH
Anggitan : Ingkang Sinuwun Sri Pakubuwana IV
Gambuh.

7.
Iku upamanipun,
aja ngandelaken sira iku,
suteng nata iya sapa ingkang wani,
iku ambege wong digung,
ing wusana dadi asor.

(Iku mau upamane, aja kowe ngendelake yen putrane ratu, sapa sing bakal wani. Mangkono mau ambege wong digung, wekasan dadi asor).

Tegese tembung :

andel = percaya, ngandelaken = mercaya, njagakake ,
andel-andel = sing dipercaya, sing dijagakake, gegedhug, senapati.
ora ngandel = ora percaya.
suteng = suta + ing = anake.
nata = ratu, narendra, narpati, naradipati, katong.
ambeg = ambek, watak, nduweni bebuden.
ambeg darma = welasan, seneng tetulung.
ambeg siya = awatak siya marang.
ambeg sura = kendel banget
ambeg wani = kendel.kumendel.
ambeg welas = welasan

8.
Adiguna puniku,
ngandelaken kapinteranipun,
samubarang kabisan dipun dheweki,
sapa pinter kaya ingsun,
tuging prana ora injoh.

(Adiguna iku ngandelake kapinterane. Samubarang kapinteran ora ana sing madhani, ora ana sing pinter kajaba aku, tekaning endhon ora bisa )

Tegese tembung :

kabisan = kapinteran.
ingsun = aku, ingong, ingwang.
tug = ketug, tutug, tekan
prana = 1. ati, pangrasa 2. ambekan, napas, dayaning urip.

9.
Ambeg adigang iku,
ngandelaken ing kasuranipun,
para tantang candhala anyenyampahi,
tineneman nora pecus,
satemah dadi geguyon.

(Ambeg adigang iku ngandelake kuwanene, seneng kekerengan, ala bebudene lan seneng nacad. Bareng ditemeni ora bisa, wusanane dadi geguyon).

Tegese tembung :

kasuranipun = ka + sura + ipun = kuwanene.
para tantang = seneng kekerengan, seneng tukaran.
candhala = nistha , ala kalakuwane
nyampahi = moyoki, maoni, maido, nacad
tinemenan = ditemeni
ora pecus = ora bisa.
satemah = wasanane, tundhone.

10.
Dene katelu iku,
si kidang suka ing patinipun,
pan si gajah alena patinireki,
si ula ing patinipun,
ngandelken upase mandos.

(Dene telu-telune iku, si kidang kasukan sing njalari patine, si gajah patine jalaran kurang pangati-atine, si ula patine jalarane ngandelake wisane sing mandi).

Tegese tembung :

suka = seneng. suka parisuka = seneng-seneng. kasukan = kasenengan
lena = 1. kurang weweka, nemahi bebaya amarga katalompen 2. ilang, mati.
patinireki = pati + ira + iki
mandos = mandi (mandos = kanggo nyundhukake guru lagu kudu o )

11.
Katelu nora patut,
yen tiniru mapan dadi luput,
titikane wong anom kurang wewadi,
bungah akeh wong anggunggung,
wekasane kajalomprong.

(Katelune mau ora pantes, yen ditiru malah luput, tengerane wong anom iku kurang bisa nyimpen wewadi. Rumangsa seneng yen akeh wong ngalem (nggunggung), wekasane malah kesasar )

Tegese tembung :

mapan = milih papan, manggon, manggon ing papan prayoga, maton banget.
titikane = tetenger, ciri-ciri.
titikan = apa-apa sing kanggo tandha bukti barang sing ilang.
ketitik = kaweruhan, konangan.
wewadi = kang sejati, kang penting (perlu), dikeker, ora diwedharake marang liyan.
anggunggung = ngalem sing keladuk, ngompak, ngonggrong.
kajalomprong = keblasuk, kesasar, kapusan.

Ana candhake ...

TEMBUNG GARBA ( TEMBUNG SANDI )

KINANTHI

Dadia lakunireku,
cegah dhahar lawan guling,
lan aja sok sukan-sukan,
anganggoa sawatawis,
ala watake wong suka,
nyuda prayitnaning batin.

Yen wis tinitah wong agung,
aja sira nggunggung dhiri,
aja leket lan wong ala,
kang ala lakunireki,
nora wurung ngajak-ajak,
satemah anenulari.

(Wulangreh, PB IV)

Ing tembang Kinanthi ing dhuwur iku ana tembung “lakunireku” lan tembung “lakunireki”. Satemene tembung lakunireku kedadean saka tembung laku + panambang ira + tembung iku. Tembung-tembung mau didadekake satembung, perlune kanggo nyocokake guru wilangane tembang. Yen saupama ora dibuwang wandane , bakal kaluwihan sawanda. Samono uga tembung lakunireki.
Tembung-tembung sing kaya mangkono iku diarani tembung garba utawa tembung sandi.

Tembunggarba ana telung warna yaiku :
1. Tembung garba sutrawam : yaiku tembung garba sing oleh aksara w. Tuladha: :
malbweng = malebu + ing
munggweng = munggu + ing (tg. manggon ing)
2. Tembung garba sutraye : yaiku tembung garba sing oleh aksara y (ya). Tuladhane :
sedyarsa = sedya + arsa (tg. tujuane, karepe)
sugyarta = sugih + arta. (tg. sugih dhuwit )
3. Tembung garba warga ha: yaiku tembung garba sing ora kalebu ing lelorone iku. Tuladha:
narenda = nara + endra. (tg. wong sing pangwasane kaya bathara endra, ratu)
narpendah = narpa + endah (tg. ratu sing ayu )

Tuladha liyane :

aneng = ana + ing
araneki = arane + iki
dupyarsa = dupi + arsa.
jalwestri = jalu + estri
jiwangga = jiwa + angga
kajuwareng = kajuwara + ing
kalokeng rat = kaloka + ing rat
karyenak = karya + enak
kawindra = kawi + indra
lagyantuk = lagi + antuk
lebdeng = lebda + ing
legaweng = legawa + ing
lumakweng = lumaku + ing
maharaja = maha + raja
maharsi = maha + resi
mahmeru = maha + meru
martotama = marta + utama
murweng = murwa + ing
nayakeng = nayaka + ing
pranaweng = pranawa + ing
prapteng = prapta + ing
prawireng = prawira + ing
prawirotama = prawira + utama
sangsayarda = sangsaya + arda
sarotama = sara + utama
sarwendah = sarwa + endah
sireku = sira +iku
sitinggil = siti + inggil.
sukeng = suka + ing
surendra = sura + indra
waspadeng = waspada + ing
wirotama = wira + utama
yeku = ya + iku.

KIDUNG MANTRAWEDHA

DHANDHANGGULA.
1.
Ana kidung rumeksa ing wengi,
teguh ayu luputa ing lara,
luput ing bilahi kabeh,
jim setan datan purun,
paneluhan tan ana wani,
miwah panggawe ala,
gunaning wong luput,
geni atemahan tirta,
maling adoh tan wani perak ing mami,
tuju guna pan sirna.

2.
Sakehing lara pan samya bali,
sakeh ama pan samya miruda,
welas asih pandulune,
sakehing braja luput,
kadi kapuk tiba ing wesi,
sakehing wisa tawa,
sato galak tutut,
kayu aeng lemah sangar,
songing landhak guwane wong lemah miring,
myang pakiponing merak.

3.
Pagupakaning warak sakalir,
nadyan arga myang segara asat,
temahan rahayu mangke,
dadya sarira ayu,
ingideran pra widadari,
rineksa malaekat,
lan sagung pra rasul,
pinayungan ing Hyang Suksma,
ati Adam utekku bagendha Esis,
pangucap nabi Musa.

4.
Pan napasku Nabi Ngisa linuwih,
nabi Yakub pamiarsaningwang,
Dawud suwaraku mangke,
nabi Brahim nyawaku,
nabi Sleman kasekten mami,
nabi Yusup rupengwang,
Edris ing rambutku,
bagindha Ngali kulit wang,
Abubakar getih daging Ngumar singgih,
balung bagendha Ngusman.

5.
Sungsumipun Patimah linuwih,
Siti Aminah bayuning angga,
Ayub ing ususku mangke,
nabi Nuh ing jejantung,
nabi Yunus ing otot mami,
netraku ya Muhammad,
pamuluku rasul,
pinayungan Adam Kawa,
sampun pepak sakathahe para nabi,
dadya sarira tunggal.

6.
Ana wiji sawiji dadi,
ingkang pencar salumahing jagad,
kasamadan dening date,
kang maca kang angrungu,
kang anurat kang animpeni,
dadya ayuning jasad,
kinarya sesembur,
lamun winaca ing toya,
kinarya dus prawan tuwa aglis laki,
wong edan nuli waras.

7.
Lamun ana wong kadendha kaki,
wong kabanda wong kakehan utang,
becik wacanen den age,
ing wanci tengah dalu,
ping sawelas wacanen singgih,
luwar ingkang kabanda,
kang kadendha wurung,
enggal nuli sinauran,
mring hyang suksma kang utang punika singgih,
kang agring nuli waras.

8.
Lamun arsa tulus nandur pari,
puwasaa sawengi sadina,
iderana galengane,
wacanen kidung iku,
sakeh ama tan ana wani,
lamun sira arsa prang,
watek ken ing sekul,
angsala tigang pulukan,
mungsuhira rep-sirep tan ana wani,
dadya unggul prangira.

SATRIYA , KEPRIYE ?

Tembang ing dhuwur kapethik saka Serat Wulang Reh anggitan Ingkang Sinuwun Paku Buwana IV minangka piwulang marang putra wayahe, supaya kabeh padha nduweni watak satriya. Apa ta satriya iku ? Miturut kamus Kawi-Jawa karangan C.F.Winter satriya iku tegese tedhak turune ratu. Dene miturut Baoesastra Djawi karangan WJS Poerwadarminta ateges : wong luhur, utawa prajurit luhur. Dene nyatriya : nduweni watak satriya , yaiku nduweni tindak tanduk kang utama sarta kendel.
Watak utama iku watak kang ora nalisir saka bebener. Bebener kaya kang didhawuhake dening Gusti kang Maha Kawasa, sarta ora nalisir saka angger-anggering negara. Dene kendel ateges wani nindakake bebener, kayata mbrantas tindak korupsi, mbrantas mafia hukum sing saiki lagi dadi kawigatene bangsa Indonesia.
Jatmika tegese anteng utawa alus budine. Nindakake samubarang pakaryan ora kena grusa-grusu, sing tundhone malah kliru. Dene ruruh ateges wanguning praen sareh. Tembung jatmika lan ruruh iku tembung loro sing ora kena dipisah-pisahake. Wong sareh ora ateges ora bisa mlayu banter. Samubarang tindak dipikir kanthi jero. Wasis samubarangipun bisa mumpuni sabarang pakaryan, pinter ing sakabehe.

PARIKAN (3)

1. Kodhoke kalung kupat,
Boyoke sing ora kuwat.

2. Purwadadi kuthane,
Sing dadi nyatane.

3. Nyang Sala payunge ilang,
Dadi randha aja sumelang.

4. Gresik Surabaya,
Kalah dhisik aja ngresula.

5. Jombang Kertasana,
Yen kebimbang ndang takokena.

6. Lurik Pantiyasa.
Dilirik ora rumangsa.

7. Bir temulawak.
Dipikir ngrusakke awak.

8. Awan-awan mlaku ngulon.
Nganti edan ora kelakon.

9. Omah gendheng tak saponane.
Abot entheng tak lakonane.

10. Mangan gethuk ra nganggo klapa.
Yen wis gathuk ngenteni apa.

11. Gedhogan omahe cempe.
Kene gedibagan kana ra piye-piye.

12. Klambi abang suweng ontang-anting.
Diajak gemang ditinggal gulung koming.

13. Theklek kecemplung kalen.
Timbang golek aluwung balen.

14. Ireng-ireng kembang telekan.
Rupane ireng dadi golekan.

15. Nyangking ember isine lonthong.
Lungguh jejer gak wani omong.

PEPALI KE AGENG SELA (1)

DHANDHANGGULA

1. Pepali ku ajinen ambrekati,
tur selamet sarta kuwarasan,
pepali iku mangkene,
aja agawe angkuh,
aja ladak lan aja jail,
aja ati serakah,
lan aja celimut,
lan aja mburu aleman,
aja ladak wong ladak pan gelis mati,
lan aja ati ngiwa.

2. Padha sira tetirua kaki,
jalma patrap iku kasihana,
iku arahen sawabe,
ambrekati wong iku,
nora kena sira wadani,
tiniru iku kena,
pambegane alus,
yen angucap ngarah-arah,
yen alungguh nora pegat ngati-ati,
nora gelem gumampang.

3. Sapa-sapa wong kang agawe becik,
nora wurung mbejang manggih arja,
tekeng saturun-turune,
yen sira dadi agung,
amarentah marang wong cilik,
aja sedaya-daya,
mundhak ora tulus,
nggonmu dadi pangauban,
aja nacah mrentahe ingkang patitis,
nganggoa tepa-tepa.

4. Padha sira ngestokena kaki,
tutur ingsun kang nedya utama,
angarjani sarirane,
wya nganti seling surup,
yen tumpang suh iku niwasi,
anggung katelanjukan,
temah sasar susur,
tengraning jalma utama,
bisa nimbang kang ala lawan kang becik,
rasa rasaning kembang.

5. Kawruhana pambengkasing kardi,
pakuning rat lelananging jagad,
pambengkasing jagad kabeh,
amung budi rahayu,
setya tuhu marang hyang widhi,
warastra pira-pira,
kang anggung ginunggung,
kasor dening tyas raharja,
harjaning rat punika pakuning bumi,
kabeh kapiyarsakna.

6. Poma-poma anak putu mami,
aja sira ngegungaken akal,
wong akal ilang baguse,
dipun idhep wong bagus,
bagus iku dudu mas picis,
lawan dudu sandhangan,
dudu rupa iku,
bagus iku nyatanira,
yen dinulu asih semune prak ati,
patrap solah prasaja.

7. Lawan aja dhemen ngaji-aji,
aja sira kepingijn kedhotan,
kadigdayan apa dene,
aja sira mbedhukun,
aja ndhalang lan aja grami,
aja budi sudagar,
aja watak kaum,
kang den ajab mung reruba,
kaum iku padune cukeng abengis,
iku kaum sanyata.

8. Kumbah krakah cukit lan andulit,
miwah jagal melanten lan kumala,
iku nora dadi gedhe,
wajib sinirik iku,
pan wus aja ngaruh-aruhi,
aja doyan sembrana,
matuh analutuh,
niwasi sabarang karya,
wong sembrana temahane nora becik,
nyenyenges nanjak-anjak.



9. Pae wong kang makrifat sejati,
tingkah una-unine prasaja,
dadi panengran gedhene,
eseme kadi juruh,
saujare manis trus ati,
iku ingaran dhomas,
wong bodho puniku,
ingkang jero isi emas,
ingkang nduwe bale kencana puniki,
bola bali kinenca.

10. Keh tepane mring sagunging ngaurip,
pan uninga ati tengu gengnya,
ingkang sasingkal gedhene,
endhog bisa keluruk,
miwah geni binakar warih,
iku talining barat,
kawruhana iku,
manjing atos nora renggang,
bisa mrojol ing kerep dipun kawruhi,
kang cendhak kethokana.

11. Aja watak sira sugih wani,
aja watak sok ngajak tukaran,
aja ngendelken kuwanen,
aja watak anguthuh,
ja ewanan lan aja jail,
aja ati canthula,
ala kang tinemu,
sing sapa atine ala,
nora wurung bilahi pianggih wuri,
wong ala nemu ala.

12. Poma-poma anak putu sami,
aja sira mengeran busana,
aja ngendelken pintere,
aja anggunggung laku,
ing wong urip dipun titeni,
aketareng basa,
katandha ing semu,
semu becik semu ala,
sayektine ana tingkah solah muni,
katon amawa cahya.

13. Aja sira amadhakken jalmi,
amarentah kaya sato kewan,
kebo sapi miwah iwen,
aja sira prih weruh,
kaya uwong pan ora ngerti,
aja kaya si soma,
kebone pinukul,
sababe sinau maca,
yen bisaa nora beda padha urip,
mulane awewuda.

14. Ayam ginusah yen munggah panti,
atanapi lamung mangan beras,
kebo ingadhangan bae,
iku wong olah semu,
lamun sira tetanggan kaki,
yen layak ingaruhan,
aruhana iku,
yen tan layak enengena,
apan iku nggemeni darbek pribadi,
pan dudu rayatira.

15. Patrapena rayatira kaki,
anak putu sanak presanakan,
enakena ing atine,
lamun sira amuruk,
weruhena yen during sisip,
yen uwus katiwasan,
aja sira tutuh,
kelangan tambah duraka,
yen wus tiwas sira umpah-umpah kaki,
tur iku mundhak apa.

16. Bumi geni banyu miwah angin,
pan srengenge lintang lan rembulan,
iku kabeh aneng kene,
segara jurang gunung,
padhang peteng padha sumandhing,
adoh kalawan perak,
wus aneng sireku,
mulane ana wong ngucap,
sapa bisa wong iku njaringi angin,
jaba jalmu utama.

17. Tama temen tumanem ing ati,
atinira tan nganggo was-uwas,
waspada marang ciptane,
tan liya ananipun,
muhung cipta harjaning ragi,
miwah harjaning wuntat,
ciptane nrus kalbu,
nuhoni ingkang wawenang,
wenangira kawula pasthi,
sumangga ring kadarman.


Ana candhake …

PEPRIMAN

pepriman ing pojok dalan
klambi gombal nyeret theklek kayune entek
sila sedheku, amarikelu
nyadhong runtuhan welas
angen-angene sajangkah sadawane tangan bisa mlumah
weteng diempet , singset
dongane ndhrindhil, amit-amit anak putu aja niru
tembunge mung saukara : “nyuwun separing-paring
nampia rejeki kathah saking Gusti Allah”
yen atine bungah

ana maneh pepriman
klambi nylithit nganggo sandhal kulit
antri jakat nganti nyawa oncat
apa kesrakat ?
toh pati rebut barang tanpa aji
sapa mreduli ?

ana maneh ing jero kantor
nganggo dasi numpak montor
tanpa nyadhong , ana sing setor

ing ngendi regane awak ?
dibusak ?
apa cluthak ?



Surabaya, 13 September 2010

PADA LAN TETENGER LIYANE ING AKSARA JAWA (6)

Trap-trapane ing aksara Jawa

PANJENENGAN KLIK ING KENE !

PADA LAN TETENGER LIYA-LIYANE

1. Pada lan tetenger liya-liyane kang kanggo ing sastra Jawa, wujude lan jenenge kaya kang kacetha ing ngisor iki :
a. pada luhur
b. Pada madya
c. pada andhap
d. purwapada
e. madyapada
f. wasanapada
g. Pada Guru (uger-uger)
h. Adeg-adeg (ada-ada)
i. pada pancak
j. Pada lingsa
k. Pada lungsi
l. pada pangkat

2. Gunane pada lan tetenger liya-liyane mangkene :
a. Pada luhur , unine “mangajapa” kanggo bebukane layang kiriman ing sangarepe satatabasa utawa adangiyahe layang saka bangsa luhur (saka dhedhuwuran, penggedhe utawa wong tuwa).
b. Pada madya, unine uga “mangajapa” trape ana ing sangarepe satatabasa utawa adangiyahe layang kang saka sapadha-padha.
c. Pada andhap, unine iya “mangajapa”, trape ing sangarepe satatabasa utawa adangiyahe layang kang saka andhahan (utawa saka wong enom). Tuladhane:
d. Purwapada, unine “becik” trape ing bebukane layang tembang ing sangarepe pupuh kapisan.
e. Madyapada, unine mandrawa, tegese “adoh, tangeh “, maksude isih adoh utawa isih tangeh tamate buku utawa carita iku. Trape ing wekasane pupuh manawa arep ganti pupuh liya.
f. Wasana pada, unine “iti” tegese “tamat” trape ing wekasaning carita kang sinawung ing tembang .
g. Guru utawa “uger-uger”, trape ing : sajroning layang kiriman ing sangarepe purwabasa, dadi sawise satatabasa utawa adangiyah.
h. Adeg-adeg utawa ada-ada, trape ing bebukaning ukara.
i. Pada pancak.
j. Panutuping wasanabasa ing layang kiriman.
k. Pada lingsa, gunane dienggo misah gatraning gatraning ukara. Yen ing wekasane gatra kang pancene kudu mawa pada lingsa wis ana pangkon, pangkon iku dadi lelirune pada lingsa.
l. Pada lungsi, kanggone ana ing wekasaning ukara, dadi dienggo misah ukara. Manawa ing wekasane ukara ana pangkon, dadine pada lungsi mung kari muwuhi pada lingsa utawa pada siji.

3. Pada pangkat, gunane werna-werna.
a. Kanggo ngapit-apit angka Jawa
b. Kanggo ngelet-eleti kandhane pangripta karo tembung / ukara kang ditirokake dening pangripta.
c. Ing saburine tembung “yaiku” utawa “kayata”, manawa sawise tembung iku banjur mratelakake bab utawa barang luwih saka loro.
d. Ing saburine tembung “mangkene”.
e. Kanggo ngelet-eleti tembung utawa bab karo katrangane , supaya gampang dingreteni maksude.
f. Ing wekasaning gatraning tembang, Manawa tembung ing wiwitaning gatra candhake, pancene (mathuke) kudu dumunung ana ing wekasaning gatra iku.

AKSARA MURDA, AKSARA SWARA, AKSARA REKAN LAN ANGKA JAWA (5)

Tata panulise aksara Jawa katrangan ing ngisor iki

PANJENENGAN KLIK ANA KENE !

AKSARA MURDA

1. Murda = sirah (Walanda = hoofd, Inggris = head)
Aksara murda = aksara sirah, aksara sesirah (Walanda : hoofdletter, Inggris : capital).
Aksara murda iku satemene ORA ANA. Wondene kang lumrahe diarani aksara murda, utawa kang DIANGGEP minangka aksara murda iku sejatine AKSARA MAHAPRANA, yaiku aksara kang pancene kudu diucapake kanthi abab akeh; kosok baline aksara alpaprana, yaiku aksara kang kudu diucapake lumrah (kanthi abab sathithik)

2. Cacahe aksara murda (kang DIANGGEP aksara murda ) ana wolu, yaiku : Na, Ka, Ta, Sa, Pa, Nya, Ga, Ba.

3. Saben aksara Murda ana pasangane.
Aksara Ca ora ana murdane , nanging pasangane ana , nanging saiki wis ora kanggo
Aksara murda ing jaman saiki uga wis ora kanggo. Mriksanana layang Sarining Paramasastra Jawa kaca 121.

4. Aksara murda mung kanggo ing tata prunggu, tegese kanggo pakurmatan. Aksara murda ora kena dadi sesigeging wanda.
Ing jaman biyen kang lumrah ditulis nganggo aksara murda asmane para luhur, jejuluke lan pedunungane minangka pakurmatan. Tuladhane , kayata :

Kanjeng SuSuhunNan PaKu BuwaNa ing SuraKarta HadiNingrat
Dewi SinTa putrane putri PraBu JaNaKa raTu nagara manTili kagarwa PraBu Rama.

5. Saiki jaman demokrasi . Prayogane kabeh jenenge wong lan jenenge titah kang tata-caraning uripe kaya manungsa, kayata raseksa, wanara lan sapanunggalane kang kasebut ing carita padhalangan lan liya-liyane , katulis nganggo aksara murda. Cukup nganggo aksara murda siji bae, aksara sing ngarep dhewe. Yen aksara sing ngarep dhewe ora ana murdane , ya aksara burine ; yen burine ora ana murdane, ya burine maneh. Tuladhane, kayata :
Dipaprawira, Mas Sudarsana, Prawiramartaya, Raden Burham, Bu guru Nurratri, Raden Ajeng Kartini
Pak Mantri Aripin Raseksi Trijatha.


Mung tembung “Gusti Allah” lumrahe aksara murda saanane ditulis kabeh, mangkene : GusTi Allah


AKSARA SWARA

1. Aksara swara iku sejatine mung ana lima, yaiku : A, I, E, O, U.

A – kara unine a.
I – kara unine i
E – kara unine e
O– kara unine o
U- kara unine u
Ananging aksara : Pa dicerek, dadi lelirune re, Nga dilelet, dadi lelirune le
Kalebu aksara swara, mulane banjur ana sing ngarani yen cacahe aksara swara ana pitu. Bab iku salaras karo kawruh sangkalan, tembung swara dianggep darbe watak wilangan pitu.
Panganggone aksara swara pa cerek lan nga lelet
rega ,rena, resik, marem, aremarem, marem, sarem, karep, pambarep, sareng, wulan Rejeb, angsal rejeki, katon regeng, sanget remen, dipun remet, damel rempeyek

gelem, pelem, lembut, lemah, adol lenga, pelem legi, boten lenggah


2. Gunane aksara swara dienggo nulisi tembung manca kang dicethakake, kayata :
Agustus, Ibrahim, Espres
Oktober, Usman, Inggris

3. Aksara swara ora kena dadi pasangan. Manawa dumunung ing saburine wanda sigeg, aksara sesigeging wanda iku kudu dipangku. Wondene aksara swara pa cerek dadine pasangan katulis jejer karo aksara kang dipasangi; aksara swara nga lelet dadine pasangan katulis ing sangisore aksara kang dipasangi; mesthi bae pasangane pepet dumunung ing sadhuwure aksara kang dipasangi.
Wulan April, Pak Idris, Pangkat Opsihter, malem Rebo, Mas Umarsaid,mangan lepet

4. Aksara swara iku ora kena ditrapi sandhangan swara.
5. Tembung manca kang ora dicethakake, luwih-luwih tembung manca kang wis rumasuk basa Jawa nganti arang kang sumurup yen iku tembung manca, lumrahe katulis tanpa aksara swara. Tuladhane kayata tembung Sangsekerta “aksara” lumrahe mung katulis


AKSARA REKAN

1. Aksara rekan cacahe ana lima, yaiku : kh, dz, f, z, gh
Gunane aksara rekan dienggo nulisi tembung manca kang dicethakake, luwih-luwih tembung Arab.Manawa ora dicethakake yen kang ditulis iku tembung manca, mung katulis nganggo aksara lumrah bae. Tuladhane kayata :
Khatib yen ora dicethakake katib
Dzikir yen ora dicethakake dikir
Faham yen ora dicethakake paham
Zakat yen ora dicethakake jakat
Ghoib yen ora dicethakake gaib

2. manawa aksara rekan karaketan sandhangan pepet, cecake telu dumunung ing sajroning pepet; dene yen karaketan sandhangan wulu, layar utawa cecak , cecake telu dumunung ing sisih kiwa, sandhangan wulu, layar, utawa cecak ing sisih tengen. Tuladhane :
fitrah, farlu, dwifungsi, firman

3. kajaba aksara rekan f kang wujuding pasangane pa cecak telu aksara rekan ora kena dadi pasangan. Manawa aksara rekan dumunung ing saburine wanda sigeg, sesigeging wanda iku kudu dipangku. Tuladhane :

sampun faham, saweg dzikir, zakat fitrah, sumerep ghaib.


ANGKA JAWA

1. Angka Jawa siji tekan sanga sarta das, wujude mangkene :
1 = aksara ga
2 = aksara nga dilelet
3 = aksara nga dipengkal
4 = aksara ma miring
5 = aksara ma kurung
6 = aksara E – kara
7 = aksara la
8 = aksara pa murda
9 = aksara ya
0 = bunderan (Indonesia : nol)

2. Sarehning angka Jawa iku awujud aksara Jawa , supaya ora mbingungake , panulise kudu dipisah karo aksara Jawa kang dumunung ana ing sakiwa tengene . Srana kang dienggo misah iku pada pangkat, mulane angka Jawa diapit-apit ing pada pangkat. Tuladhane :
Sataun wonten :12: wulan.
sawulan punika :30: dinten.
Taun Masehi sapunika :2010

3. Manawa ing saburine angka Jawa ana pada lingsa utawa lungsi , ing saburine angka iku banjur tanpa pada pangkat. Tuladhane :
Mangkate jam :7, mulihe jam :10
Putrane pak Guru :3, wayahe :8.
Murid SMP ing sekolahanku :294, wadone :106

UNINE SANDHANGAN SWARA I, U, E, O, E (4)

UNINE SANDHANGAN WULU
(UNINE SWARA I)

Katrangan kanthi tuladha -tuladha aksara Jawa

PANJENENGAN KLIK ANA KENE !

1. Tumrap ing wanda menga, kabeh sandhangan wulu aswara jejeg, kayata :
iki siji, ngati-ati, dadi kyai

2. Tumrap ing wanda sigeg aswara jejeg, manwa sandhangan wulu dumunung ing :
a. Wanda sigeg aksara irung kang dudu wanda wekasan, kayata :
Timba, pinten,kancing
Sing nyebal : ingkang
b. Tembung mung sawanda kang kalebu tembung pangungun, kayata :
Cit, prit, crit

c. Wanda wekasan kang sigeg, banjur oleh panambang a, i, e, an, anipun, utawa en.Sing maune nduweni swara miring bali jejeg maneh.
mancing ( i miring)
mancinga (i jejeg)
mancingi (i jejeg)
pancinge (i jejeg)
pancingan (i jejeg)
pancinganipun ( i jejeg)

3. Tumrap ing wanda sigeg aswara miring, manawa dumunung ing :
a. Tembung mung sawanda kang dudu tembung pangungun, kayata :
ing, sing, ping, ting, pring, wit, sir,pir, tir.

b. Wanda wekasan :
Becik, keris,murid

c. Saliyane wanda wekasan , manawa sesigege dudu aksara irung, kayata :
Siswa, sulistya, suwignya


UNINE SANDHANGAN SUKU
( SWARA U )
1. Tumrap ing wanda menga, kabeh sandhangan suku aswara jejeg, kayata :
Tuhu, wulu, lunyu,brutu

2. Tumrap ing wanda aswara jejeg, manawa dumunung ing :
a. Tembung mung sawanda kang kalebu tembung pangungun , kayata :
Ut, wut, nyut, cur

b. Wanda sigeg aksara irung kang dudu wanda wekasan, kayata :
bumbung ,blumbang, cumplung, srundeng

c. Wanda wekasan kang banjur oleh panambang Kayata :
sabun ( u miring)
nyabuni (u jejeg)
sabunan (u jejeg)
sabunan (u jejeg)
sabunane ( u jejeg)
sabunanipun (u jejeg)
sabunen (u jejeg)
sinabunan ( u jejeg)

3. Tumrap ing wanda sigeg aswara miring, manawa sandhangan suku dumunung ing :
a. Tembung mung sawanda kang dudu tembung pangungun, kayata :
Mung , bung, bur, bun, pun, jun, tur
b. Wanda wekasan, kayata :
Sampun, mancur, nyamplung,nglumpruk*)

c. Saliyane wanda wekasan, manawa sesigege wanda iku dudu aksara irung, kayata :
Duksina, suksma, trustha, murni


UNINE SANDHANGAN TALING
(SWARA E )
1. Tumrap ing wanda menga aswara jejeg, manawa sandhangan taling iku dumunung ana ing :
a. Tembung mung sawanda :
He, le, taun je, taun be

b. Wanda wekasan, kayata :
Kate, sate, gule, pete

c. Purwane tembung 3 wanda, kayata :
Kewala, kemawon, rewanda, sewaka

d. Sangarepe wanda wekasan kang menga legena, utawa mawa sandhangan saliyane wulu utawa suku , kayata :
Rene, dewa, kreta, pelo

e. Sangarepe wanda wekasan kang sigeg tanpa sandhangan swara, utawa mawa sandhangan swara saliyane pepet utawa taling, kayata :
Keyok, eram, cebol

2. Tumrap ing wanda menga aswara miring, manawa dumunung ing .
a. Wanda menga ing sangarepe wanda wekasan kang uga menga mawa sandhangan wulu utawa suku, kayata :
Keri, beji, teji, cekli

b. Wanda menga ing sangarepe wanda wekasan kang sigeg lan mawa sandhangan pepet utawa taling, kayata :
mesem , leren, kerem, gepeng

3. Tumrap ing wanda sigeg aswara jejeg, manawa dumunung ing :
a. Wanda sigeg aksara irung ing sangarepe wanda wekasan kang menga tanpa sandhangan swara, utawa mawa sandhangan swara liyane wulu utawa suku, kayata :
Endra, menda, tempe, endha

b. Wanda sigeg aksara irung ing sangarepe wanda wekasan kang sigeg tanpa sandhangan swara, utawa mawa sandhangan wulu utawa taling tarung, kayata :
Kendhang, cemplang, enjing, bengkong

4. Tumrap ing wanda sigeg aswara miring, manawa dumunung ing :
a. Tembung mung sawanda,kayata :
Heh, the, meh, jres

b. Sangarepe wanda wekasan kang menga mawa sandhangan wulu utawa suku, kayata :
Jengki, estu, estri, keksi

c. Sangarepe wanda wekasan kang sigeg mawa sandhangan pepet utawa taling, kayata :
Kendel, kengser, pendeng, grenjeng

d. Wanda wekasan kang sigeg,kayata :
Dumeh, joged, godheg,bledheg


UNINE SANDHANGAN TALING TARUNG
( SWARA O )
1. Tumrap wanda menga aswara jejeg, manawa dumunung ing :
a. Tembung mung sawanda, kayata :
Ho, wo, so, lo

b. Wanda wekasan, kayata :
Sinyo, ngaso, bedho, rebo

c. Purwane tembung telung wanda, kayata :
Korawa, lodaya, buta locaya

d. Sangarepe wanda wekasan kang menga tanpa sandhangan swara, utawa mawa sandhangan saliyane wulu utawa suku, kayata :
Krodha, semboja, bodho, ore

e. Sangarepe wanda wekasan kang sigeg tanpa sandhangan swara, utawa mawa sandhangan saliyane pepet utawa taling tarung, kayata :
Nyonyah, kojur, komuk, kongas

2. Tumrap ing wanda menga aswara miring, manawa dumunung ing :
a. Wanda ing sangareping wanda wekasan kang menga mawa sandhangan wulu lan suku, kayata :
Topi, mori, wolu, kolu

b. Wanda sangarepe wanda wekasan kang sigeg mawa sandhangan pepet utawa taling tarung, kayata :
Coplok, krodhong, kopyor

3. Tumrap ing wanda sigeg aswara jejeg, manawa dumunung ing :
a. Wanda sigeg aksara irung ing sangarepe wanda wekasan kang menga lan mawa sandhangan swara taling atawa taling tarung.
Kondhe, ngombe, blondho, conto

b. Wanda sigeg aksara irung ing sangarepe wanda wekasankang uga sigeg tanpa sandhangan swara, utawa mawa sandhangan saliyane pepet utawa taling tarung, kayata :
Plonthang, komplang, konthit, kondhe

c. Wanda wekasan kang sigeg banjur oleh panambang a , an , kayata :
cakot ( o miring)
nyakota( o jejeg )
cakotan ( o jejeg )

d. Wanda sangarepe wanda wekasan kang sigeg kang banjur oleh panambang a
rontog ( o miring)
rontoga ( o jejeg)
rontogan ( o jejeg )

4. Tumrap ing wanda sigeg aswara miring, yen dumunung ing :
a. Tembung mung sawanda, kayata :
Lor, dom, moh, loh, jlog

b. Wanda wekasan, kayata :
Adoh, babon, anjlog

c. Wanda sigeg aksara irung ing sangarepe wanda wekasan kang menga tanpa sandhangan swara, kayata :
Amba, nangka, candra, randha
Ganda, langka, kandha, mangsa

Taling-tarung ing dhuwur iku lumrahe diarani TALING-TARUNG PALSU. Diarani mangkono, jalaran yen tembunge rinaketan panambang apa bae, taling-tarung iku banjur ILANG ; kajaba yen dipanambangi a. Tuladhane :
kancaku (kancamu, kancane, kancanipun, kancanira, kancaningsun )

d. Wanda sigeg aksara irung ing sangarepe wanda wekasan kang menga mawa sandhangan swara saliyane taling utawa taling tarung, kayata :
Jongki, kongsi, tongki

e. Wanda sigeg aksara irung sangarepe wanda wekasan kang sigeg mawa sandhangan swara pepet utawa taling-tarung , kayata :
Sonten, konten, lombok
Lonthong, gombyok, plonthos
Brongkos, kroncong, brondong

UNINE AKSARA JAWA (3)

UNINE AKSARA LAN SANDHANGAN SWARA

Aksara lan sandhangan swara iku tumrap ing tembung siji karo sijine, unine ora mesthi padha . Aksara ha ( a ) upamane, ana kang unine kanthi abab akeh, ana kang mawa abab manda-manda. Aksara ka ( k ) kang dadi sesigeg , unine ana sing anteb lan ana kang ampang. Aksara legena, ana kang unine jejeg, lan ana kang miring.

Kang njalari klira-kliru mangkono, jalaran wong kang nulis durung ngerti temenan marang unine aksara legena kang dumunung ing siji-sijine tembung, lan durung lebda marang unining siji-sijine sandhangan swara. Mulane perlu banget wong ngerti temenan marang unine aksara legena lan unining siji-sijine sandhangan swara.

Jangkepe katrangan ing dhuwur (sing nganggo tulisan aksara Jawa ) iki

PANJENENGAN KLIK ANA KENE !


Katrangan :

Swara jejeg yaiku swara sing durung owah saka asale :

Swara a tetep diunekake a. Tuladha : sapa, rana, kana, rasa.
Swara o tetep diunekake o Tuladha : bodho, loro, kono, jodho.
Swara u tetep diunekake u. Tuladha : buku, lugu, suku, buru.
Swara e tetep diunekake e. Tuladha : pepe, rene, kene, cere.

Swara miring yaiku swara sing owah saka asale .

Swara a owah dadi ā Tuladha : pāpān, pāngān, jārān, kāwāt.
Swara o owah dadi a. Tuladha : popok, bosok, bolong, gosong.
Swara u owah dadi o. Tuladha : sarung, karung, semut, bathuk.
Swara e owah dadi ѐ . Tuladha : bѐbѐk, pѐsѐk, lѐrѐn, mѐpѐt.

Parikan (2)

Lenga wangi cap iwak dhuyung,
Lenga leteng nyebenggolan,
Lunga wengi nglayap neng lurung,
Peteng-peteng golek senggolan.

Karang Tembok akeh wong mati,
Aja methik kembang semboja,
Dadi wong wedok sing ngati-ati,
Aja nganti kena panggodha.

Wayah mahgrib budhal nang sawah,
Teka sawah kok diwedeni,
Dadi wong urip kok serba salah
Kuwata wae nggone nglakoni.

Kampung Ujung ndhuk Surabaya,
Tanjung Perak akeh kapale,
Ayuk unjung marang wong tuwa,
Supaya awak ilang sangkale.

Uwur-uwur kodhok segara,
Bandeng nener disaut ula,
Sukur-sukur yen pena jawa,
Tak ngengeri sak urip kula.

Walang ireng mabur mbrengengeng,
Walang ijo dawa suthange,
Yen seneng aja mung mandeng
Golekana ngendi omahe.

Ireng-ireng ndang jumputana,
Marut klapa katut ampase,
Ati seneng ndang turutana,
Aneng donya pira lawase.

Pena turu rak ngimpi apa,
Ngimpi bapak nengguluk pacul,
Pena kuru mikiri sapa,
Mikiri cacak gak tau kumpul.

Suwe ora jamu,
Jamu pisan peresan pace,
Suwe ora ketemu,
Ketemu pisan bingung atine.

Nang Wendhit tukua klentheng,
Tuku jamu nang kampung Gubeng,
Nganggoa kendhit sampek methentheng,
Yen wong lemu gak wurung mbembeng.

Rujak kanon pecelan mortir,
Lalapane pluru karaben,
Bareng katon nek kiwir-kiwir,
Mung sayange bokonge sak amben.

Mojokerto tretek terusan
Kali gedhe dalane prau,
Dadi jaka jok adol kebagusan
Nyambuta gawe sing paling perlu.

Esuk enjing sore sonten,
Nandur tela kula guluti,
Kula mbenjing tumut sinten,
Sedulur sing jawa kula tumuti.

Santen duduh kalapa,
Mangan kupat weton Medura,
Cekap semanten atur kawula,
Menawi lepat nyuwun ngapura.

SANDHANGAN AKSARA JAWA (2)

Kang diarani sandhanganing aksara iku tetenger kang dienggo ngowahi utawa muwuhi unining aksara utawa pasangan, yaiku :

Kanggo gegaran katrangan ing ngisor iki , PANJENENGAN KLIK ANA KENE !

1. SANDHANGAN SWARA
Sandhangan swara ana limang warna yaiku :
Wulu : gunane kanggo aweh uni kaya dene “ I “
Tuladha : siji, pipi, bibi, mligi, driji, mili, bathi, sapi, lagi, mari, mati, tangi, janji, kanti,
Suku : gunane kanggo aweh uni kaya dene “ U “
Tuladha : suru, buku, suku, tuku, turu, wulu, sangu, watu, bau, tamu, jamu, panu,
Taling : gunane kanggo aweh uni kaya dene “ E “
Tuladha : rene, pepe, kere, lele, cere, bebek, kerek, pepet,menek, lemek,
Taling-tarung : gunane kanggo aweh uni kaya dene “ O “
Tuladha : bojo, loro, bodho, kono, rono, mopo, kodhok, bosok, bolong, kosong, cocor, kolong
Pepet : gunane kanggo aweh uni kaya dene “ Ě “
Tuladha : peteng, geneng, dhedhet, pejah, cecak, kebak, cekak, degan, cedhak, sengak.


2. SANDHANGAN WYANJANA

Sandhangan wyanjana ana telung warna yaiku :
Cakra : minangka sesulihe panjing ra .
Tuladha : putra, cakra, patra, sigra, mrana, brana, krupuk, mrucut, srutu, grenjeng, kranjang, granggang
Keret : minangka sesulihe panjing ra lan pepet .
Tuladha : kreteg, trenyuh, prenthul, prenjak, grendul, tentrem, krembangan, trebang, trebis,
Pengkal : minangka sesulih panjingan ya
Tuladha : kyai, ambyah, ambyur, kepyur, sempyok, gepyok, gobyog, tyas, setya, gebyagan, gapyuk.

3. SANDHANGAN PANYIGEG

Sandhangan panyigeg ana telung warna , yaiku :
Wignyan : minangka lelirune sigeg “h”.
Tuladha : gagah, wegah, papah, weruh, bakuh, saguh, lungguh, pecah, bocah, kolah, mothah, bubrah.
Layar : minangka lelirune sigeg “r” .
Tuladha : pasar, bubar, tukar, pasir, menir, beber, kether, janger, bobor, awor, ngalor, gogor, muter.
Cecak : minangka lelirune sigeg “ng”
Tuladha : pasang, kapang, jagang, palang, pulung, putung, kurung, kobong, gosong, momong.

4. SANDHANGAN PANGKON (PATEN )

Sandhangan pangkon utawa paten, gunane kanggo mratelakake yen aksara kang dipangku iku dadi sesigeging wanda kang ana ing sangarepe.
Kajaba iku, sandhangan pangkon uga dadi sesulihe pada lingsa (koma).
Manawa diwuwuhi pada siji (lingsa), dadi lelirune pada lungsi (titik ).

.

CARA NGRAMAKAKE TEMBUNG NGOKO

PANGRIMBAGE TEMBUNG NGOKO DADI TEMBUNG KRAMA

1. Vokal “A “ ing wanda wekasan dadi “I”

agama = agami
jaga = jagi
jawa = jawi
kuwawa = kuwawi
manawa = manawi
muga = ugi
swarga = swargi
tangga = tanggi
tuna = tuni
uga = ugi
upama = upami
utama = utami
warna = warni

Katrangan : Tembung “swarga “ dikramakake “swargi “ yen ateges “jenat”.
Tuladha : Swargi Dr Sutomo ageng sanget lelabetanipun dhateng nusa lan bangsa.

2. Vokal “U” ing wanda wekasan dadi “A” lan yen sangarepe wanda wekasan uga mawa vocal “U” , vocal iku dadi “E”

buruh = berah
butuh = betah
etung = etang
ingu = ingah
kepung = kepang

kukuh = kekah
lembut = lembat
lemu = lema
lungguh = lenggah
luput = lepat
mungsuh = mengsah
rembug = rembag
rusuh = resah
suguh = segah
surup = serap
tempuh = tempah
wutuh = wetah
wuwuh = wewah

Katrangan :Tembung “lenggah” lumrahe dianggep krama inggil, tembung “lungguh” ngoko, dene “linggih” Krama Ngoko.

3. Yen wanda wekasan mawa vocal “A” lan wanda burine mawa “U” , vocal “A” ing wanda wekasan ajeg “A” , vocal “U” ing sangarepe wanda wekasan dadi “I”.

bubrah = bibrah
budhal = bidhal
bukak = bikak
bungah = bingah
kulak = kilak
kurang =kirang
kuwat = kiyat
lumrah = limrah
mundhak = mindhak
murah = mirah
rusak = risak
susah = sisah
unggah = inggah

4. Ana tembung ngoko sing dikramakake sarana kaganti aksarane “O” sing dumunung ing wandane wekasan lan / utawa ing sangarepe wanda wekasan dadi “E”

anggo = angge
angon = angen
elor = eler
enggon = enggen
enom = enem
kongkon = kengken
kulon = kilen
obah = ebah
omah-omah = emah-emah
opah = epah
owah = ewah
somah = semah
takon = taken


5. Wanda wekasan “DA, DI, TA, TI, SA, utwa JI” dadi “OS”

aji = aos
carita = cariyos
dadi = dados
ganti = gantos
gati = gatos
jati = jatos


kadi = kados
kuwasa = kuwaos
ngati-ati = ngatos-atos
prada = praos
rasa = raos
rekasa = rekaos
supadi = supados
wadi = wados
waspada = waspaos
yekti = yektos

Pati = patos , panganggone : Seratanipun boten patos sae. Anggenipun tilem kepatos.
Pati = pejah, panganggone : toh pejah, raja pejah, pejah gesang.


6. Wanda wekasan “RU, REP, JU, YA, utawa YU” dadi “JENG”

arep = ajeng
buru = bujeng
guyu = gujeng
karep = kajeng
kayu = kajeng
laju = lajeng
maju = majeng
pambarep = pambajeng
payu = pajeng
pitaya = pitajeng
playu = plajeng
R. Ayu = R Ajeng
rahayu = rahajeng

7. Tembung ngoko sing wanda wekasan “ RA, RANG, RAM” dadi “WIS”.

antara = antawis
anyang = awis
arang = awis
karang = kawis
katara = katawis
larang = awis
mataram = matawis
prakara = prakawis
semarang = semawis
watara = watawis

8. Tembung ngoko sing nduweni wanda wekasan “WUH, BU, BUH, BUNG” diganti “BET utawa WET”

ambu = ambet
ewuh = ewed
imbu =imbet
imbuh = imbet
lumebu = lumebet
sambung = sambet

9. Sing nduweni vocal pungkasan “I, U, E” ana sing diganti “EN”

sepi = sepen
ngaku = ngaken
….. - ake = ….. aken

10. Ana sing nduweni pungkasan “AN, IN, EN, IR” diganti “OS”
batin = batos
ketan = ketos
krasan = kraos
kuwatir = kuwatos
penjalin = penjatos
prihatin = prihatos
tlaten = tlatos

11. Sing nduweni wanda wekasan “NA, RA, RE, RI, LI” ana sing diganti “TEN”

dina = dinten
kori = konten
mori = monten
nuli = nunten
rina = rinten
sagara = saganten
samana = samanten
sore = sonten

12. Sing nduweni wanda wekasan “RI, akeh sing diganti “TUN”

kari = kantun
lemari = lemantun
lestari = lestantun
mari = mantun
nagasari = nagasantun
pari = pantun

13. Sing nduweni wanda wekasan “LI” ana sing diganti “SUL”

bali = wangsul
kendhali = kendhangsul
kuwali = kuwangsul
tali = tangsul

14. Sing nduweni pungkasan “DU, DO” ana sing diganti “BEN”

adu = aben
padu = paben
paido = paiben

15. wanda wekasan “LANG” dadi “MBENG” utawa “CAL”.

kalang = kambeng
kalangan = kambengan
palang =pambeng
ilang = ical
walulang = wacucal

16. Ana tembung sing apurwa “W” utawa “B” dadi “S”.

banget = sanget
banter = santer
bareng = sareng
waras = saras

17. Ana sing dadine tembung krama sarana ditambahi “PUN”
apa = punapa
endi = pundi
ika = punika

18. Ana sing ora ana pathokane , kayata :

abang = abrit
bengawan = benawi
cedhak = celak
cendhak = celak
eling = enget
endhek =andhap
gampang = gampil
ijo = ijem
isih = taksih
jamu = jampi
jeruk = jeram
katon = katingal
kirim = kintun
maneh = malih
priyayi = priyantun
rata = radin
salin = santun
sawah = sabin
sega = sekul
sikil = suku
sungu = singat
suruh = sedhah
trasi = traos

Lan liya-liyane

JEMBATAN MERAH

keprungu ing sajroning atiku tembang lamat-lamat
“jembatan merah sungguh indah berpagar gedung megah”
tembang lawas,
tembang jaman kamardikan
tembang sing wis suwe ora nate keprungu
menyang endi paranmu?
apa wis katut iline banyu ing kali sangisormu ?
tembang sing wis suwe ora nate kocap
sapa sing arep nyingkap ?
tembang sing wis ilang saka dhadha
tembang sing wis ilang saka jiwa
apa sliramu isih ngulandara ?

jembatan merah
pancen gedhongmu isih katon endah
apa sliramu isih kelingan
nalika dadi saksi bisu
makantar-kantare semangat para pejuang
nom-noman padha mbengok sora
“merdeka !!!
lepas dari segala bentuk penjajahan belanda !!!”
nom-noman jumangkah, gagah
maju perang mung sangu granggang
sangu semangat supaya walanda enggal oncat
sangu dongane ibu
minangka teguh timbul jeroning kalbu
pranyata,
njerbabah ndhepani lemah
toh pati
getih muncrat saka dhadhaning para prajurit kang lagi sekarat
mblabar abang mlerah nelesi lumahe bumi
mbelani ibu pertiwi

saiki apa kita wis mardika ?
pancen saiki walanda wis ora ana
pancen saiki wis bisa ngatur negara
pancen saiki wis ora dikuya-kuya bangsa liya
saiki apa kita wis mardika ?
apa saiki wis bisa urip mulya ?

jembatan merah
sliramu isih katon gagah
malah tambah endah
saiki dadi saksi bisu
lambe abang mlerah krana gincu
lambe abang mlaku-mlaku ing sadhuwurmu
ngguya-ngguyu

jembatan merah
jaman wis owah gingsir
nekseni bengoke pak sopir
ing pinggir dalan golek momotan
mlipir-mlipir
grenenge
kawula alit mider-mider golek dhuwit
anak bojone njerit
tansah kecepit
sanajanta wis diirit-irit

jembatan merah
apa sliramu isih bisa
nekseni kawula
rumangsa urip mulya.



Surabaya, 2 September 2010.





.

DENTA WYANJANA LAN PASANGAN (1)

Panulise aksara Jawa sing arep diaturake panulis ing ngisor iki adhedhasar buku “Wewaton Panulise Basa Jawa Nganggo Aksara Jawa “ anggitan S. Padmosoekotjo sing kababar dening PT “Citra Jaya Murti “ Surabaya.

Tata panulise aksara Jawa bakal kapacak kanthi cara sambung-sinambung. Mung wae postingan sing dhisik dhewe bakal manggon ing ngisor dhewe, dene postingan anyar manggon ana ing dhuwur dhewe. Yen panjenengan ngersakake maos Tata Tulis Aksara Jawa kanthi runtut, panjenengan klik Isinipun Blog : "13 TATA TULIS AKSARA JAWA"

Kanggo miwiti tata tulis aksara Jawa PANJENENGAN KLIK ANA KENE !

Katrangan : download an kanthi format .pdf.

Perlu dikawruhi yen tata panulise tembung Jawa nganggo aksara Jawa ing jaman biyen karo jaman saiki ana bedane, ing antarane :
1. Aksara na lan sa ing saburine wanda sing nganggo sandhangan layar kudu katulis na murda lan sa murda, nanging mung wantah bae.
2. Aksara sa sing dipasangi pasangan ja kudu ditulis nganggo sa murda, saiki ora (mung wantah bae).
3. Aksara na sing dipasangi pasangan tha lan dha kudu ditulis na murda, nanging saiki ora.
4. Tembung aran apurwa ha (a) sing kadhisikan tembung ing, purwa a (ha) kudu katulis ng. conto : ingalas saiki ing alas, ingara-ara saiki ing ara-ara.
5. Tembung nganggo seselan in katulis ngango pasangan n (na rangkep) , saiki ora. Conto : pinnanggih saiki pinanggih, tinnampanan saiki tinampanan.
6. Tembung nganggo seselan um kudu ditulis rangkep, saiki ora. Conto : dhummateng saiki dhumateng, dummugi saiki dumugi.
7. Ater-ater anuswara sing luluh karo purwaning tembung katulis a (ha), saiki ora. Conto : anyapu saiki nyapu, anulis saiki nulis.
8. Tembung punika, punapa, puniki nganggo na rangkep, saiki ora. Conto : punnapa saiki punapa, punnika saiki punika, punniki saiki puniki.