Mpu Prapanca pujangga praja Majapait
nyritakake kahanane kutha raja Majapait yen kedhaton Majapait dipager bata bang
mubeng. Katrangan kasebut ana ing Negarakretagama pupuh 8, gatra 1 lan 2 kang unine mangkene :
warnnan tinkah ikaɳ puradbhuta kuthanya bata
baŋ umider mmakandel aruhur,
kulwan / dwarawaktra manharpakan lbuh ageŋ i tnah way edran adalm.
Tegese :
Kacarita, kahanane pura ( kedhaton) kang gedhe banget, beteng bata
bang angideri, kandel sarta dhuwur,
ing kulon, lawang agung ngadhepake dalan
(lapangan ?) gedhe, ing tengah, banyu (jagang) angideri, jero banget.
Jagang yaiku kali, kalen kang jero ing sajabane beteng kanggo
jaga-jaga supaya mungsuh ora gampang mlebu kedhaton utawa beteng.
Nembe iki ing dhukuh Bendha, desa Kumitir, kecamatan Jatireja
ditemokake tembok bata bang. Tembok mau ditemokake dening wong tukang nggawe
bata ing kono. Apa iki tembok bata bang aruhur kang dikarepake dening Mpu
Prapanca?
Barang temon mau awujud tembok dhuwure 160 cm lan ambane 140
cm. Saben 4 meter diwenehi pilar. Gedhene pilar 120 cm. Ukuran bata 32 x 20 x 6
cm. Nitik dhuwure, tembok iki durung bisa diarani beteng dhuwur kaya kang
dikarepake Mpu Prapanca. Miturut panemune para arkeolog tembok iki arupa batur.
Diarani batur, jalaran tembok mau ing sisih njaba rata, alus, dene sing sisih
jero kasar, ora rata. Gunane batur mau kanggo njaga supaya lemah ing bagean
jero ora guntur utawa longsor. Sing
mesthi ing papan kang kinubengan batur ana wewangungan kang perlu dijaga supaya
lemahe ora longsor. Apa iku candhi kaya kang dikarepake dening Mpu Prapanca ?
Bab iki perlu panaliten kang luwih mirunggan.
Tembok batur kang wis ditemokake yaiku tembok iring wetan
wiwit pojok lor wetan mangidul. Tembok kang wis kabukak dawane kira-kira 100
meter. Pojok kidul wetan durung ditemokake jalaran nerak tegalan tebu sing
nganti saiki durung bisa didhudhuk. Miturut pangira-ira dawane batur ing saben
iring 200 meteran, ngidul nganti tumeka
sacedhake kali ilen-ilen sawah ing kidule wewangunan. Dene tembok batur sisih
lor , kulon, kidul, sarta pojok-pojoke durung
kinaweruhan.
Ing saelore kuburan uga ditemokake tilas sumur kuna kang
digawe saka bata. Wujude kothak ora kaya sumur lumrahe sumur kang nganggo bata
bengkok. Apa iki uga tunggalane patilasan kuno apa gaweane wong tani ing kono
kanggo nyiram tanduran ing sakiwa tengene, isih durung cetha.
Saliyane tembok batur uga ditemokake cacah 7 kanthi ukuran maneka warna. Watu-watu lumahe
alus kaya tilas garapan tanganing manungsa ana ing wewengkon kuburan ora tumata.
Bokmanawa wae kuburan iki sing dadi punjering wewangunan ing Kumitir. Bab iku
perlu panaliten kang luwih mirunggan. Saliyane iku uga ana reca kang manggon ing
pojok (kira-kira) kidul kulon ing sangisore wit kepuh. Recane sapa durung bisa
dipesthekake jalaran kahanane reca wis rusak. Apa iki recane Bhatara Siwah kaya
kang kasebut ing Negarakretagama ? Wong bumi kono ngarani reca mau recane Jaka
Slining. Arang wong wani mrono jalaran papan kono dianggep wingit utawa angker
dening warga.
Miturut Negarakretagama, Kumitir minangka dadi papan pandarmane
Bhatara Narasinghamurtti kaya kang katulis ana ing pupuh 41 pada 4:
çakabda kanawawaniksithi bhatara
wisnu mulih iɳ çuralaya pjah,
dinarmma ta sire waleri çiwawimbha len/ sugatawimbha mungwiɳ jajaghu,
samantara muwah bhatara narasiŋhamurtti sira mantuk iɳ surapada,
hañar sira dinarmma de haji ri wenker uttama çiwarcca muŋgwi kumitir
Tegese:
Ing taun Çaka Langit Sanga Bumi Lemah (1190 C = 1268 A.D.) Bhathara Wisnu kondur
menyang Suralaya, seda.
panjenengane didarmakake ing Waleri awujud Bhathara Siwah, saliyane ing Jajagu
awujud Sang Sogata (Buddha).
Sawise iku
Bhathara Narasinghamurtti
panjenengane kondur ing Surapada,
nembe wae didarmakake dening ratu ing Wengker, awujud reca Bhatara Siwah kang
ngedab-edabi manggon ing Kumitir.
Saliyane Negarakretagama , Pararaton uga nulis bab pandarmane
Bhatara Narasinghamurtti. Mung wae ora katulis Kumitir ananging katulis Kumeper
. Ing Pararaton tinulis:
sira Mahisa Campaka dadi ratu angabhaya, abhiseka bhatâra
Narasinga. Sira Mahisa Campaka mokta, dhinarma ring Kumeper, pamelesatanira
ring Wudi kuñcir.
Tegese: Mahisa Campaka dadi ratu anggabhaya, jejuluk Bhatara
Narasingha. Mahisa Campaka mokta, didarmakake ing Kumeper, pamelesatane ing
Wudi Kuncir.
Perlu dikawuningani yen patilasan-patilasan Majapait lumrahe
kapendhem ing jero lemah 1-2 meter saka lumahing lemah ing sakiwa tengene. Bab
iku disebabake krana anane bledhosane gunung
Arjuna, Anjasmara, lan gunung Kelud. Awu sarta wedhi bledhosane gunung
kagawa udan gedhe kang nuwuhake banjir bandhang. Banjir gedhe sing ora mung
pisan pindho katititk saka sap-sapan lemah kang kadhudhuk dening bumi kono.
Bledhosae gunung lan banjir gedhe ndadekake patilasan Majapait kapendhem ing
jero lemah.
Mung emane ora ana prasasti utawa sumber-sumber katrangan liyane
kang nerangake patilasan Kumitir kajaba Pararaton lan Negarakretagama.
Katrangan gambar:
1. Reca kang mapan ing pojok kidul kulon. Durung kinaweruahn recane sapa. Apa iki recane Bhatara Siwah kaya kang kasebut ing Negarakretagama ?
2. Pojok lor wetan situs Kumitir kang wis kabukak.
3. Batur situs Kumitir iring wetan.
4. Watu alus tilas garapan tanganing manungsa kang ora tumata ing kuburan desa.
5. Sumur kuna kang mapan ing salore makam desa.
6. Sap-sapan lemah kang nandhakake biyen Kumitir keleban banjir gedhe lan kurugan awu gunung geni.
