Jumat, 25 Februari 2011

NGLAIRAKE RASA PANGRASANING ATI


Wong Jawa iku enggone semu. Tetembungan iku iku wis kaprah keprungu ing kalanganing bebrayan Jawa. Nanging kanthi majuning jaman kaya-kaya tetembungan iku mau saiki mung kari dongeng wae. Wong-wong Jawa ing bebrayan Jawa sing saiki wis akeh sing kanthi blak-blakan, wis ora sungkan –sungkan gelem nglairake rasaning atine. Sanajana mangkono isih akeh sedulur-sedulur Jawa sing isih ngugemi tetembungan ing dhuwur mau.
Ing ngisor iki ana crita : Ana sawijining wanita numpak sepur karo nggendhong anake sing isih bayek, lagi nangis kepiyer. Ora oleh lungguhan. Ing sacedhake kono ana kursi kang dilungguhi nom-noman. Wis suwe wanita mau anggone mbudidaya supaya bayine gelem meneng. Nanging tetep ora gelem meneng.
Geneya si biyung ora gelem nglairake rasaning atine ? Geneya ora nembung marang wong-wong kang lungguh ing cedhake, upamane : “Menapa kepareng kula ndherek lenggah sakedhap kemawon, supados anak kula boten kepepet-pepet ?”
“Menawi dhangan ing penggalih mugi kersaa maringaken lenggahan sakedhap kemawon. Mangke menawi anak kula sampun kendel nangis, panjenengan kula aturi pinarak malih.”
Wis dadi adat pakulinan kita : lumuh nglairake rasaning ati. Marga isin, sungkan sumelang yen ora ditanggapi, kuwatir yen malah nandhang wirang.
Pancen mangkono, rasaning ati kang ngandhut kauntungan tumrap kita dhewe,. kita lumuh nglairake. Rasaning ati kang ngemu keperluwan kita dhewe, kang bisa menehi kauntungan marang kita, manut kasusilan, pancen kurang prayoga kita lairake. Kajaba yen kepeksa.
Balik rasaning ati kang bisa gawe senenge liyan, sanyatane prayoga kita lairake. Rasaning ati kang ora njalari kapitunaning liyan malah perlu kita lairake sarana tetembungan.


Upamane mangkene : sedulur nampa paweweh saka tepungan wujud barang (bakal klambi, sepatu lsp) apa awujud panganan, apa liyane (buku-buku). Sedulur mesthine seneng lan nduweni rasa “terima kasih “ Rasaning ati kaya mangkono mau kudu dilairake sarana tetembungan : Matur nuwun, kesuwun, sakalangkung nuwun, utawa liyane maneh.
Yen rasane ati mau ora dilairake, wong sing weweh ora ngerti kepriye mungguh panampane kang diwenehi barang. Ana kalane rasaning ati mau ora dilairake sarana tetembungan, nanging sarana sasmita bae, upamane : mesem, apa manrhuk-manthuk. Sing weweh iya wis ngerti, nanging kang mangkono mau kurang netepi kasusilaning pasrawungan.
Kang becik iku, lairna rasaning ati kanthi tetembungan kang cukup kehe, becik iketane, resep rungone, --- murih bisa gawe senenge atine liyan.
Cekaking atur yen kita kepengin nglungguhi kasusilan , pokoke ngudia kanthi sabarang tindak-tanduk lan muna muni bisane gawe senenging atine liyan.

Jumat, 18 Februari 2011

BAKUL CANDU


Serat Jayengbaya
Anggitan : R. Ng. Ronggawarsita
Asmaradana

38.
Wis nora sida preduli,
dadi botoh yen kaetang,
sayekti akeh alane,
saking tan kena ingaran,
wong golek sandhang pangan,
baya enak adol apyun,
tembunge yen sekolehan.

39.
Sing wis-uwis gelis sugih,
sengga balorong balaka,
tan susah mring gunung Creme,
janji lumrah marang tangga,
ngagungaken welasan,
kaya nora kongsi ingsun,
kaonangan mata pita.

40.
Melangku yen ora waris,
wurukan sabeng kunjara,
saengga giliran giliran bae,
wayuh omah aranira,
sesasi aneng wisma,
rong sasi mekuwon trungku,
kok sungkan lamun mengkana.

41.
Kenaa nas nas lan tinampik,
aran wong anambut karya,
yen tembung nora sekoleh,
tan trima tuna kewala,
tombok wirang sangsara,
ben-aben tambah mring laut,
kadohen kadang kadean.

Katrangan Tembung :

kaetang = kaetung, dietung, diwilang.
sayekti = temen
apyun = candu kang durung dimangsak.
baya = I (kn) arane kewan rumangkang bangsane mimir (mimir = bangsane baya cilik). Ketiban tai baya = kena ing pandakwa. Kinepung wakul binaya mangap (basa rinengga) = dikepung mungsuh. II. Baya (kn) = 1. Apa iya ...., ayake ....., upamane : baya wis karsaning Pangeran = ayake wis karsaning Pangeran. 2. apa, sapa, ngendi baya = lah gek apa, sapa, ngendi. Baya kepriye = lah gek kepriye. III. Baya (krama wenang) = wedi, mutawatiri. Bebaya (kn) = pakewuh, kacilakan. Sabaya pati (basa rinengga) = rukun nganti tekan ing mati pisan. Kebaya-baya (basa rinengga)= tansah nadhang cilaka. IV. Baya (kw) = janji (ubaya).
sekolehan = untung, mujur.
sengga = saengga, kaya
balorong = 1. Lorek ireng putih 2. Nyai Blorong (dongeng) = makhluk gaib sing bisa ndadekake sugih.
balaka = blaka (kn), 1. waleh, kandha ing sabenere; 2. wantah, ora nganggo apa-apa.
kongsi = 1. nganti; 2. pakumpulan dagang lumrahe bangsa Cina
mata pita = pulisi sandi, intelijen.
melang = sumelang, kuwatir.
waris (warisan) = yen nindakake pegaweyan lsp. tansah sempulur lan slamet. Ndugal kewarisan = senadyan nindakake sing ora becik, ewadene tansah kebeneran.
waris (Arab) = 1. wong sing wenang nampani tinggalane wong sing ajal ; 2. anak sing wenang nggenteni pangkate bapakne.
warisan = barang-barang tinggalane wong ajal.
wuruk (kn) = 1. tukang nglakokake kreta utawa grobag;
wuruk (kw) = 1. kreta ; 2. pedhet.
wuruk (kn) = piwulang, pitutur
wurukan = 1. wulangan; 2. tledhek blajaran.
wuruk sudi gawe (kn) = gawe geger.
sabeng = saba + ing.
wayuh (kn) = duwe bojo (entar : guru, pegaweyan) luwih saka siji.
mekuwon = manggon ing; masanggrah.
trungku = kunjara
nas = 1. ora sida laku; 2. wis dianggep kalah (marga nrajang wewatoning dolanan lsp).
nas (kn) = tetembungan ing kitab.
ben-aben = 1. saben; 2. kerep.
kadang kadean = sanak sedulur.
wirang = isin.

Pengikut

Matur Nuwun ...