Sabtu, 31 Januari 2015

MUSTAKA RANCANG (1)



PANGKUR
1.
Lawan malih wekasingwang,
sekathahe anak putu buyut mami,
miwah canggah warengingsun,
poma padha kawruhana,
sakathahe para ratu iku,
kang manjing eneng sarira,
sakawan kathah ireki.
2.
Ratu sekawan puniku,
karsanira ana ala ana becik,
nalendra estri lan jalu,
kalih prabu wanodya,
ingkang kalih anenggih nalindra kakung,
bisikanira sang nata,
Raja Luwamah nerpati.
3.
Satunggal raja imarah,
ingkang kalih anenggih nalindra estri,
bisikanira sang ayu,
Retna Dewi Supiyah,
kang satunggal bisikanira sang ayu,
pan ratu estri utama,
Raja Mutamainah adi.
4.
Busana Jawane prthak,
Sang Retna Ayu karem bekti Hyang Widhi,
miwah bekti dhateng Rasul,
kelawan ibu rama,
pan sebarang kang terus pakone Rasul,
tuwin lampah kang utama,
Sang Retna langkung marengi.
5.
Pan sentananira Sang Retna,
pan sedaya bekti marang Hyang Widhi,
ingkang dados patihipun,
awasta Dipati Sabar,
lawan malih Tumenggung Anteng puniku,
Mas Rangga Jinem Wecana,
tuhu satriya linuwih.

(Mustaka Rancang).

Kamis, 22 Januari 2015

PANAMBANG EN.



Trap-trapane panambang EN ing tembung kang nduweni rimbag hagnya (pakon) lan ing tembung kang nduweni rimbag guna utawa adiguna ana bedane sethithik.
1.      Trap-trapane panambang EN ing tembung kang nduweni rimbag hagnya (pakon).
a.       Panambang EN sumambung ing tembung kang wanda pungkasane arupa wanda menga (vocal), panambang EN owah dadi NEN, tuladha:
                                                              i.      jaga + en > jaganen
                                                            ii.      para + en > paranen.
                                                          iii.      tata + en > tatanen.
                                                          iv.      waca + en > wacanen.
                                                            v.      ambu + en > ambunen.
                                                          vi.      garu + en > garunen.
                                                        vii.      tuku + en > tukunen.
                                                      viii.      biji + en > bijinen.
                                                          ix.      ganti + en > gantinen.
                                                            x.      tliti + en > tlitinen.
                                                          xi.      pepe + en > pepenen.
                                                        xii.      gawe + en > gawenen.
b.      Panambang EN sumambung ing tembung kang wanda pungkasane arupa wanda sigeg, panambang EN trap-trapane bares wae, tuladha:
                                                              i.      tulis + en > tulisen
                                                            ii.      gambar + en > gambaren.
                                                          iii.      pangan + en > panganen.
                                                          iv.      bujung + en > bujungen.
                                                            v.      garis + en > garisen.
                                                          vi.      bukak + en > bukaken.
                                                        vii.      etung + en > etungen.
                                                      viii.      balang + en > balangen.
                                                          ix.      sawang + en > sawangen.
                                                            x.      garap + en > garapen.
2.      Panambang EN kang sumambung ing tembung kang nduweni rimbag guna. Rimbag guna  nduweni teges ketaman utawa kena, tuladha:
a.       Panambang EN kang sumambung ing wanda menga, panambang EN owah dadi NEN,  tuladha:
                                                              i.      panu + en > panunen.
                                                            ii.      lelara + en > lelaranen.
b.      Panambang EN kang sumambung ing wanda sigeg, trap-trapane bares wae, tuladha:
                                                              i.      cangkrang + en > cangkrangen
                                                            ii.      wudun + en > wudunen.
                                                          iii.      jamur + en > jamuren.
                                                          iv.      timbil + en > timbilen.
                                                            v.      kadhas + en > kadhasen.

Rimbag guna : tembung lingga + en.

3.      Panambang EN kang sumambung ing tembung kang nduweni rimbag adiguna. Rimbag adiguna nduweni teges keladuk, kakehan utawa luwih.
a.       Panambang EN sumambung ing wanda menga, panambang EN owah dadi AN, tuladha:
                                                              i.      ka + dawa + en > kadawaan > kadawan > kedawan.
                                                            ii.      ka + lemu + en > kalemuen > kalemon > kelemon.
                                                          iii.      ka + legi + en > kalegien > kalegen > kelegen.
                                                          iv.      ka + gedhe + en > kegedheen > kagedhen > kegedhen
                                                            v.      ka + jero + en > kajeroen > kajeron > kejeron.
b.      Panambang EN sumambung ing wanda sigeg, trap-trapane bares wae, tuladha:
                                                              i.      ka + bablas + en > kabablasen > kebablasen.
                                                            ii.      ka + cilik + en > kaciliken > keciliken.
                                                          iii.      ka + dhuwur + en > kadhuwuren > kedhuwuren.
                                                          iv.      ka + apik + en > kaapiken > kapiken.
                                                            v.      ka + elek + en > kaeleken > keleken.

Rimbag adiguna : ka + tembung lingga + en

Rabu, 21 Januari 2015

PANAMBANG A



Trap-trapane panambang A bares wae, utamane ing tulisan sing nganggo aksara Latin, tuladha:
1.       Panambang A karaketake tembung lingga kang wanda pungkasane awujud wanda menga (vocal), tuladha:
a.       lunga + a = lungaa
b.      kandha + a = kandhaa
c.       bali + a = balia
d.      tangi + a = tangia
e.      turu + a = turua
f.        mlaku +  a = mlakua
g.       mrono + a = mronoa
h.      nyoto + a = nyotoa.
i.         dhedhe + a = dhedhea
j.        mrene + a = mrenea.

Katrangan:
Tembung-tembung kang wanda pungkasane arupa wanda menga kang karaketan panambang A yen katulis nganggo aksara Jawa  nganggo  paugeran :
a. swara I lan E yen kawuwuhan panambang A  owah dadi y
b. swara U lan O yen kawuwuhan panambang A  owah dadi w

2.       Panambang A karaketake tembung lingga kang wanda pungkasane awujud wanda sigeg, tuladha:
a.       mangan + a = mangana
b.      baris + a = barisa.
c.       macul + a = macula.
d.      nangis + a = nangisa.
e.      merem + a = merema.

Gunane panambang A
1.       Kanggo mangun tembung hagnya (pakon, prentah), lumrahe dianggo ing basa ngoko, tuladha:
a.       Kowe aja ana kene, lungaa sing badoh kana !
b.      Kowe macula kedhokan dhuwur iku, aku tak macul kene !
c.       Enggal dandana, ayo budhal saiki !
d.      Turua kana, sesuk esuk tangi sing esuk !
e.      Kowe muliha dhisik !

Tembung kang oleh panambang A kanggo ing basa ngoko . Yen prentah mau  nganggo basa karma ukarane bisa diowahi :
1. Sampeyan ampun wonten ngriki, sampeyan kesah ngrika !
2. Sampeyan macul kedhokan nginggil, kula macul ngriki !
3. Sampeyan dandos , mangga mangkat samenika!

Yen wong sing diajak guneman mau anggone ngajeni kaluwih-luwih utawa banget anggone ngajeni, ukara ing dhuwur  diowahi nganggo basa krama alus, owah dadi :
1. Panjenengan sampun lenggah wonten ngriki, kula aturi tindak ngrika !
2. Kula aturi ngadi busana rumiyin , mangga tindak samenika !
3. Panjenengan kula aturi sare rumiyin, benjang enjang saged wungu enjang.

2.       Panambang A kanggo mangun ukara sambawa kang nduweni teges :
a.       Sanajan, tuladha :
                                                               i.      Sinaua , yen mung dhog nyeng  asile ora bakal maremake.
                                                             ii.      Turua , yen ora bisa taneg, mung tiwas ngelu nyang sirah.
                                                            iii.      Muliha kae, mung mulih wong thok, ora nggawa asil.
b.      Upama, tuladha:
                                                               i.      Muliha mau-mau, aku saiki ora kodanan.
                                                             ii.      Macula dhek wingi, aku wis bisa tandur dina iki.
                                                            iii.      Lungaa mau-mau kowe saiki ora ngribeti aku .
c.       Muga-muga, tuladha:
                                                               i.      Udana sing deres , sawahku bisa kebanyon.
                                                             ii.      Asata  ta ya banjire, ngrekasane wong desa ora nemen-nemen.
                                                            iii.      Entuka dhuwit ta ya, utangku ben kesauran.
3.       Ing basa rinengga, panambang A isih lumrah kanggo, sanajan nganggo  basa krama,  kayata :
a.       Mugia tansah manggya rahayu.
b.      Mugi-mugi kalepatan kula, linebura ing dinten riyadin menika.
c.       Kalisa ing sambekala.

Pengikut

Matur Nuwun ...