Rabu, 08 Desember 2010

KERIS


Keris. Garane mlungker ora kena kanggo ngiris, jarene Junaedi pelawak kondhang saka Sala dhek taun-taun wolung puluhan. Keris warisan tinggalane bapak swargi, dhapur Brojol, pamor Satriya Pinayungan., tangguh Majapaitan. Bapak swargi nalika semana ora marisi bandha donya, ya jalaran ora duwe apa-apa, iya jalaran saka sekenge. Duwene mung keris iki siji ndhil ora ana tungggale.
“Le, keris iki aja nganti ucul saka tanganmu,” ,mangkono welinge swargi bapak menehake keris marang aku, “Jalaran ya mung kowe sing dakanggep bisa utawa kuwat nyekel keris iki”.
“Lha gunane kanggo apa, pak?” pitakonku marang bapak.
“Kanggo kawibawan. Yen kowe kepingin ngerti apa sing ana sajerone keris iki tayuhen dhisik.”
“Carane piye, pak?”
“Ya wis mengko wae dakkandhani, saiki keris iki simpenen dhisik. Mung welingku rumaten sing becik”.
Aku dhewe satemene ora pati ngerti ing bab-bab ngenani keris. Krunguku mung saka wong-wong sing nalika semana jagongan mertamu karo bapak, nalika aku isih cilik.

Malem tanggal siji Sura aku kebeneran cangkruk ana ing cakruk cedhak omahku. Karepe mono ya arep melekan. Ing cakruk wis ana pak guru Darman, sing mulang neng SD nggonaku, Kang Katman lan Sutar.
“Malem Sura nyang endi, Tar,” pitakonku marang Sutar.
“Ngandi ? Ra ngandi-ngandi. Cangkruk neng kene wae penak kok”, wangsulane Sutar.
“Ra melu ngumbah keris, ta? Sura-sura wayahe wong ngumbah keris”, kandhaku.
“Ooorak ! Jaman kaya ngene kok isih ana wong ngingu keris. Keris nggo apa,”kandhane Sutar.
“Lho ya aja ngono, Tar,”ngendikane pak Guru Darman.”Iku ngono ana sejarahe.”
“Pripun, Lik ?” pitakone Katman uga ponakane pak guru Darman.
“Ngene, rungokna,”pak guru Darman miwiti crita. “Keris iku keras. Digawe saka wesi werna-werna. Ana wesi Balitung, wesi Pulosrani, lan uga ana sing saka meteorit barang. Dadi bakale ora mung waja thok. Keris yen dikramakake tosan aji. Tosan saka tembung tos sing tegese atos, mangkono panemune mas Budi Palopo”, ngendikane pak guru Darman.
“Budi Palopo sinten , Lik ?”
“Iku lho, sastrawan Jawa Timur sing asli Gresik, iku.”
“Napa sing mentas angsal hadhiah niku ?”
“Lha iya.”
“Turene, keris niku mengku piwulang sing dhuwur . Nggih napa, pak “ omongane Sutar nyela.
“Lha iya , kanggone sing ngerti. Kanggone wong sing ora ngerti : La apa, jaman saiki rak jaman modern, jaman internet , isih ngingu keris. Takhayul. ”.
“Lha tegese tos utawi tosan niku napa, pak?”
“Tegese, wong iku kudu nduweni watak, jiwa utawa semangat sing keras. Ora bakal mundur yen gegayuhane durung kasembadan. Mula satemene aja pisan-pisan ngremehake wong Jawa. Wong Jawa iku yen wis kadhung nduweni gegayuhan mesthi tansah ngudi kaleksanane. Ketoke wong Jawa yen ngadeg ngapurancang, karo monthak-manthuk, injah-injih. Nanging yen duwe kekarapen, wooo .... aja pisan-pisan diremehake.”
“Kados blangkon, nggih , Lik” pitakone Katman.
“Karepmu ? “
“Lurus ngarep, mbendhol buri.”
“Ora ngono. Lha kuwi rak blangkone wong Yoja. Yen cara Sala rak trepes”
“Ngoten niku mengku filsafat, napa boten, pak?” Sutar nyela.
“Dingaren, Tar. Omonganmu kok rada dhuwur. Kaya wis tau mangan sekolahan wae. Kok nganggo tembung filsafat barang. Kaya ngerti-ngertia wae.”
“Nggih boten. Kula niku rak namung ngrungak-ngrungokake tiyang ngomong mawon.”
“ Ya yen digoleki mesthine ana. Aku dhewe durung ngerti. Ning yen omongan lurus ngarep mbendhol buri iku mung guyonane wong-wong wae.”
“ Dadi ... niku boten temenan nggih ?”
“ Dakkira ya ora. Coba delengen wae, blangkone wong Yoja, blangkone wong Sala, karo blangkone wong Banyumas. Rak beda ta ? Lha nek beda-beda kuwi tegese njur piye?”
“ Tapi niku, Lik. Keris gadhahan kula niku tangguh Majapaitan, ibuke lare-lare bola-bali mblendhang-mblendhing mawon “
“ Keris apa kuwi. Sakkrunguku kowe ki ra tau duwe keris ki. Apa hubungane keris karo bojomu ?”
“Lha nggih keris kula sing siji niku.”
“Waah, kowe ki guyon. Aja guyon ta ! Aku wiwit mau ngomong temenan mung koanggep guyon wae.”
“Lha boten guyon dospundi. Mosok wiwit wau namung sepaneng mawon.”
“Yen kerise bojomu kuwi, pancene kowe sing ora ndlomok. Mosok jamu nganggo endhog banyak pitu sakndhegan. Ya mesthi wae. Kok ya entek, gumun aku,” ngendikane pak guru.
“Lha pripun, Lik. Wong hiburane nggih namung niku.”
“Sing kebacut ki ya kowe kuwi ta. Jan ora mesak-mesakake bojone. Anak wis pitu barang , isih digenter wae. Mbok ya leren.”
“Dospundi, bolak-balik hiburane nggih namung niku.”
“Ya carane. Saiki rak ana KB, kowe ki ra gelem melu KB iku apa. Jarene pemrentah : Dua anak cukup, laki perempuan sama saja.”
“Karep kula nggih ngoten, ning bojo kula boten purun. Turene boten penak.”
“Pancene sing kebacut ki kowe kuwi, ta. Wong lanang kuwi pemimpin rumah tangga. Mung prekara ngono wae ra isa ngatur ki rak kebacut, ta. Wis mbalik. Mbaleni rembug mau. Nuruti Katman ora ana enteke.”
“Ngaten, pak. Sakniki negara niki lagi grengseng-grengsenge mbrantas korupsi. Mangka nek ngangge filsafat keris mesthine saged tuntas. Kira-kira niki sebabe napa ?” pitakonku.
“Lha nek iku, sing cetha wong Jawa wis ilang Jawane. Wis nglalekake pituture para sepuh. Kamangka pituture para sepuh iku akeh sing apik. Keris iku keras. Mesthine yen keras, temenan anggone tumindak, temenan anggone mbrantas, tak kira ya bisa.”
“Enten paribasan lik, ora keris ning keras, tegese sanajan ora nduweni kapinteran nanging saged mrantasi damel. Nek nurut sampeyan pejabat sing sakniki niku dospundi?”
“Lha nek aku ngarani, sanajan duwe keris ning ora keras. Apa sebabe? Sanajan duwe keris – iki upamane utawa diparibasakake wewenang – mesthine kanthi wewenang mau bisa kanggo mrantasi gawe. Ning ora keras, ya wusanane asile padha wae ora apa-apa. Keras iku gumantung marang mental. Yen pancene mentale lembek, diwenehana keris pirang-pirang, ya tetep lembek.”
“Mbok menawi, kados tulisan Jawa niku. Yen dipangku njur mati.”
“Ya isa uga. Lha saiki pikiren, saupamane pejabat mau wis akeh oleh-olehane, apa ya isa keras? Mulane, saiki iki jamane wong Jawa ilang jawane.”
“Lha niku, Lik. Keris kok dilengkuk-lengkuk niku, karepe napa?” pitakone Kang Katman nyela omongane pak Darman.
“Ngomong kawit mau kok ora enek kopine ta iki. Apa ra kecut?” pitakone Sukiman sing lagi teka nimbrung neng cakruk.”Dakrungokake kok sajake gayeng,”sambunge.
“Ya jane ya kecut. Gayeng ki apa, mula ya ra krasa.”
“Goleka kopi nyang warunge yu Tuminem, Man. Iki lho dhuwite”
“Tiyang pinten, Lik” kandhane Katman.
“Ya etungen kono. Karo goleka tempe-tempe gembus kono lho. Aja lali lomboke.”
Katman klithih-klithih menyat saka lungguhe, menyang warunge Yu Tuminem sing ora adoh saka anggone cangkruk. Ora suwe Katman teka karo nggawa kopi karo nyangking tempe gembus sapiring.
“Ewangana nggawa, Tar. Aja mung meneng wae,” pakone Katman menyang Sutar. Sutar gregah-gregah ngrewangi Katman. Sawise rampung banjur lungguhan maneh, katambahan Sukiman, mula sangsaya tambah gayeng.
“Lha nek ngene rak gayeng. Mosok ngomong garingan thok. “
“Kawit mau ya mung rokak-rokokan thok, nganti garing gorokanku”, kandhane Sutar.
“Pun, ngga njenengan wiwiti malih,” ujare Sukiman miwiti omong.
“Mau teka ngendi ? Teka lengkuk ya?” pitakone pak Darman. “Lengkuke keris kuwi diarani luk. Sanajanta atos nanging kena dielak-eluk, mula keris iku ana sing lurus ana sing luk. Keris-keris jaman Majapaitan lumrahe lurus. Dene keris jaman Mataram lumrahe nganggo luk. “
“Contone ?”
“Contone keris Nagasasra. Keris iki keris jaman Mataram, nganggo luk telulas. Naga kuwi tegese ula gedhe. Dene sasra tegese sewu. Nagasasra tegese naga sing cacahe sewu. Keris iki gambare kaya naga sing biuntute nglawer teka pucuk. Luke keris iku ana sing luk ana lima, pitu, sanga, sewelas, telulas lan sapiturute nganti luk sangalikur.Mula wong Jawa sejatine wong sing keras nanging senajana keras isih kena diluk, “ kandhane pak Darman karo nyruput kopine.
“Kuwi tempene gembus iku panganen. Mengko ora ana sing mangan,” ngendikane pak Darman karo nerusake crita.
“Sanajana luk, isih ana garis luruse, imbang antarane kiwa lan tengen. Dadi sanajanta lak-luk ning wong iku kudu tetep lurus. Iku minangka falsafahe wong Jawa bisaa nengenake marang keseimbangan, harmoni, utawa kaselarasan.”
“Urip salaras karo alam. Salaras ing ngalam donya kalawan alam akhir, salaras antarane jagad cilik lan jagad gedhe, mikrokosmos lan makrokosmos.”
“Makrokosmos niku napa, Lik?” pitakone Katman.
“Mikrokosmos iku ya jagad cilik yaiku jagad sing ana sajeroning badan kita dhewe. Dene makrokosmos iku jagad gedhe yaiku jagad sing gumelar iki.”
“Jane ngoten, tinggalane mbah-mbah riyin sae nggih, pak.”
“Satemene tinggalane mbah-mbah biyen akeh sing mengku wasita sinandi, tegese pitutur sing ora dicethakake utawa digawe rahasia. Pitutur kang adiluhung. “
“Njenengan niku kok pinter niku king pundi ta, pak?” pitakone Sukiman.
“Lhah , aku iki jane ya padha wae karo kowe. Lha saiki rak ana alate, supaya wong ora bodho-bodho banget.”
“Napa niku ?”
“Lha iku .... internet”

Jam rolas thet, kenthongan ditabuh dawa, nandhakake yen wis wayahe tengah wengi. Wong-wong sing ana ing cakruk padha bubar mulih menyang omahe dhewe-dhewe. Aku dhewe ora enggal-enggal mulih. Atiku sumpeg jalaran wis pirang-pirang sasi ora nyambut gawe. Mangka saiki aku nduweni kuwajiban ngingoni anake maratuwa. Dinane iki aku ora nyambut gawe. Golek gaweyan mrana –mrene durung oleh. Apa ora sumpeg ? Apa ya mung arep ngejibake maratuwa wae. Aku dadi wong lanang satemene rumangsa isin yen mung gumantung maratuwa.
Krungu dongenge pak Darman mau aku njur kelingan marang welinge bapak nalika arep ninggale kae:” Le, keris iki rumaten, aja nganti pisah karo kowe “
Aku banjur mlebu omah, keris warisane bapak dak jupuk saka lemari. Banjur dakunus alon-alon. Daksawang suwe tanpa kedhep. Rumangsaku ana swara dumeling ing kupingku: keris iku keras, keris iku keras. Kaya-kaya swara iku ora ilang-ilang saka kupingku. Sanalika aku eling.
“Yen ngono, aku kudu usaha sing keras.... kudu usaha sing keras.....usaha sing keras”
Esuke, kanthi ati madhep, karep kang mantep, lan ulat sumringah aku gegancangan budhal ...... golek pegaweyan.


Surabaya, 07 Desember 2010.
.

Selasa, 30 November 2010

GAPLEK PRINGKILAN

ORA NYEBUT. Mangkono rasanane wong sing krungu dongenge lelakonku. Wiwit kampung pojok lor nganti pojok kidul, wiwit barongan pring pager desa wetan nganti barongan pager desa kulon, wiwit bakul-bakul sing biyasane liwat ngarep omahku nganti teka wong – wong sing padha cangkruk ning warunge Lik Giyem kabeh padha rasan - rasan. Padha ngrasani aku. Aku dadi kembang lambe, lambene wong sakampung. Yen wong sakampung lambene dadi siji kira-kira dadi lambe gajah apa lambe jirapah. Dadi wong kok nyebut, ingatase wis mambu lemah kok isih ngarepake Karti --randha lanjar kulon kali.

“Umure pira ta Karti kuwi ?” pitakone Saiman marang Karjana nalika cangkruk ning warunge Lik Giyem.
“Lha Karti kuwi ngono rak bocah wingi sore ta, patlikur apa wis enek?” Karjana genti takon.
“Ya uwis ta. Wong laire Karti bareng laire anakku sing ragil. Saiki anakku wis umur nemlikur. Ya nek patlikur ya luwih” wangsulane Saiman ngyakinake Karjana.
“Lha, ditinggal bojone wis pirang taun?” pitakone Karjana
“Kok takon pirang taun. Kowe apa ora melu nglayat? Setaun bae durung enek.”wangsulane Saiman karo nyruput kopine.
“Aku pas nyang ndi ta ya ? Jane aku ra tau lunga ki ?”
“Lha embuh. Aku pa ngerti urusane uwong ?”
“Nek durung enek setaun, ya lagi wae. Lara apa ta?”
“Ya embuh. Jarene, maune mung sambat kesal-kesel ngono. Bareng dipriksakake dokter jarene wis parah.”
“Sadurunge apa ra priksa dokter ngono ?.”
“Jane ngono ya priksa, nanging kira-kira ora dirasa. Dianggep entheng. Sanajana lara, ketoke tetep nyambut gawe wae.”

Pancene dadi randha kuwi ora kepenak. Apa maneh randha anyaran. Jarene Pak Dajus, kae lho pengarang sastra Jawa sing kondhang kae, randha iku rana-rene diendha. Tembung diendha kuwi nek manut wong Bojanegara tegese digunem. Apik digunem, ora apik sangsaya ndadi anggone nggunem. Mengko arep macak dirasani wong jare golek-golek, bojo lagi bar mati saiki bengesane wis menor-menor. Mengko nyandhang saanane ya dirasani, wong kok olehe ora ngajeni awake. Mbok sing rada macak sithik. Ya mbokmenawa ana wong ngesir , ora kucem ngono. Sarwa repot. Dadi randha ora ana benere.

“Jarene, krungu-krungu diarepake pak Darna?”
“Darna sapa ? Darna pensiunan guru SD kuwi ta ?” pitakone Saiman.
“Iya. “
“Lheh, ya ora cocog.”
“Ra cocog piye ? Wong pak Darna ya duwe bayar. Ya arepa kaya apa wae rak isih duwe pensiun.”
“ Ora prekara bayar. Ya ketuweken. Coba gagasen. Pak Darna kuwi wis pensiun, tegese umure ya wis suwidak luwih. Karti lagi lagi umur kur-kuran. Apa ya cocok? Nek kanggoku ya ora cocok”
“Tuwek rak ragane. Atine durung karuwan. Saiki lho yen ana wong weruh kaya Karti sapa sing ora kepencut. Dhasare kulite kuning mrusuh, awake gedhe dhuwur, lenjang-lenjang. Yen ana wong ora kepencut karo Karti kuwi wong munapeg ”
“Nek aku, panggah ra cocog”, kandhane Saiman ngegegi omongane.
“Ya uwong kok. Sapa ngerti atine wong. Kowe pa ngerti karepe pak Darna ?”
“Ya nek karepe pak Darna kuwi ngene, nanging iki mung kira-kira lho. Anake ra ya wis mentas kabeh. Siji neng Jakarta, adoh nggone. Sing anak wedok neng Mediun, ya adoh, sing nomer telu melu bojone. Lha neng omah rak mung dhewe emple ora enek kancane. Keneka kanggo rasan-rasan. Karo maneh pensiune ben tumanja, saupama kanggo ngragadi anake wong ya oleh ganjaran.”
“Ngono ya ngono, ning mbok golek sing sababag. Lha nek kaya Karti ya ora kanggo utawa dijak rasan-rasan “
“Ora dianggo rasan-rasan, kanggo apa ?”
“Lha ya embuh, wong rumah tangga rak ya akeh butuhe.”
“Lha sing sababag sapa ?”
“Soimah kuwi rak ya randha, umure kira-kira patang puluh tahun. Luwiha ya ora akeh”
“Lha nek Soimah, kuwi bener umure ora enom banget, ning anake lima. Karo maneh isih kemriyek. Isih mbutuhake ragad akeh. Ya carane aku, ya pilih si Karti”

Jane mono, sembarang omongane uwong aku ya ngerti. Ning ora dakpaelu. Ora dakgugu. Biarlah anjing menggonggong, kafilah tetap berlalu. Kaya parikan kae :

Kembang turi melok – melok,
enake dipangan sore.
Ra breduli wong alok-alok,
sandhang pangan golek dhewe.

Yen kanggoku sing penting cocoge ati. Kaya sing nate dakaturake marang para rawuh nalika aku masrahake penganten (aku ya kadhang-kadhang didhapuk dadi bageyan pasrah penganten) – ana tembang Asmaradana sing cakepane mangkene :

Gegarane wong akrami,
dudu bandha dudu rupa,
nanging ati pawitane,
luput pisan kena pisan,
yen gampang luwih gampang,
yen angel angel kalangkung,
tan kena tinambak arta.

Yen atine padha cocoge rak ora masalah. Ning ya pancene nek ora cocog, ya mung dadi perkara wae. Malah rak nate ana kabar neng TV, neng Malaysia, ana wong wadon umure wis wolung puluh taun luwih rabi karo jaka umur 30 taun. Sing kaya ngono rak ya marga saka cocoge ati ta.
Karo maneh nek ana ngelu mulese, wong iku rak ora mesthi waras terus, yen umure padha tuweke , aku arep njaluk kerokan malah dikongkon ngeroki. Apa ora malah repot. Lha upamane sing siji isih enom, rak ya tandang gawe akas, dikongkon ngeroki ya rosa. Upamane maneh, sak wayah-wayah daktinggal mati, wis dak tinggali pensiun. Kenaa kanggo minangka pangane, kena kanggo uripe senajane ora akeh. Upamane daktinggal mati, terus kepingin rabi maneh ya ora apa-apa, wong ya isih enom. Mula kanthi dhasar gagasanku sing kaya mangkono mau, kenceng anggonku kepingin ngrabi si Karti. Aku kudu bisa ngrabi si Karti.
Ing sawijining dina aku ketemu si Karti, dheweke mlaku karo nggawa gawan abot. Dheweke banjur dakendhegi ing sisihe. Mesin sepedha montor dakpateni. Dheweke noleh aku banjur takon : “Saka ngendi, Ti kok mbentoyot nggawa gawan akeh ?”
“King peken, bibar blanja.”
“Arep nduwe gawe, ta ?”
“Niku lho dugi wilujengane simbok”
“Lha dak terke piye ? Wong aku ya nganggur”
Karti sajake ya bingung arep ngiyani , kepriye, yen ora diiyani, pancen dheweke repot. Aku banjur dheseg :“Lha ayo ta. Wong kowe ketoke repot ngono kok ?”
Wusana Karti gelem dakgonceng. Aku banjur nyetater sepedha montorku.
“Ya wis ayo,” pangajakku.
Karti ora mangsuli, njur nyengklak wae ana goncenganku. Atiku njur krasa mbedhdodhog, sing maune mung sakepel, saiki kaya-kaya malih sagunung gedhene. Batinku : Inilah kesempatan yang saya tunggu. Kesempatan ini tidak akan saya lepaskan begitu saja. Aku njur nata ati, ngomong saiki apa mengko, aku rada bingung. Arep ngomong karo Karti, gek maju gek mundur. Dhadhaku rasane dhug, dhug, dhug, dhug, njur dakwanek-wanekake, sanajanta cangkemku menga mingkem.

“Ti...” kandhaku mbukani rembug karo ngendhoni gas.
“Napa pak ?” pitakone Karti.
“Kowe rak randha,’
“Enten napa ?”
“Apa ra kepingin rabi maneh ta?”
“Lha nggih teksih kepingin”
“Aku ki ya dhudha. Wis suwe olehku ndhudha. Anak-anakku saiki wis ora ana sing neng omah.”
Karti mung meneng wae, ora mangsuli.
“Upamane, iki upamane. Ya aja dadi atimu . Upamane kowe dakrabi ngono piye ?” pitakonku.
“Lhah...”
“Lhah piye? Gelem apa ora ?”
“Soimah niku rak nggih randha.”
“Iya bener. Soimah anake kemriyek ngono. Kowe dhewe ya ngerti. Gek isih cilik-cilik pisan.”
“Nggih boten napa-napa ta. Rak niku sing kathah pahalane “
“Sing dakkarepake ki kowe, Ti. Dudu Soimah “
“Lha kula rak nggih kepingin duwe anak”
“Karepmu .... aku wis tuwa ngono ta. Ora isa nggawe anak. Tuwa ki rak wonge, Ti.”kandhaku.”Nek mung kepingin duwe anak wae ya dakgawekake”
“Lha napa kiyat ?“
“Lho sembrana, iki gaman Majapaitan . Ra orane nek nganti mindho gaweni “

Wong loro, aku lan Karti njur padha meneng. Ora nerusake rembugan sing lagi wae diomongake. Aku njur ngingetake dalan, untung wae dalane ora pati rame. Ora krasa, ngerti-ngerti wis teka ngarep omahe Karti. Sepedha banjur dak rem, mandheg. Karti banjur mudhun karo kandha :”Matur nuwun, pak”
Aku banjur nggeblas, mulih. Atiku senenge ora kaya dina iki. Ora bisa dakgambarake. Neng omah njur nyanyi-nyanyi. Donya iki rasane padhang njingglang. Rumangsaku srengenge iki ora mung siji. Neng ngendi-endi ana srengenge. Wis suwe anggonku ngesir Karti ning lagi saiki bisa omong-omongan. Aku bisa nyuntakake rasaning atiku. Rasane mbedhodhog sagunung Merapi mbledhos.
Sawise kedadean iku pirang-pirang dina aku ora ketemu Karti. Atiku krasa ora kepenak. Biasane mangkat menyang pasar mesthi liwat ngarep omah, saiki ora nate ketemu. Karti iki apa lara apa piye, apa lunga?. Jan aku kangen banget bisaa enggal-enggal ketemu. Aku liwat ngarep omahe ya ora nate ketok. Donya sing maune katon padhang njingglang saiki wis wiwit surem, wis wiwit remeng-remeng. Apa sadhela maneh bakal peteng dhedhet bali kaya maune ?
Grobyaak ! Swara sepedha disendhekake pager rada banter. Aku nginguk njaba. Ana bocah cilik umur sepuluhan taun marani aku.
“Pak, nyaosaken serat”
“Saka sapa?” pitakonku.
“King iyuuk”
“Iyukmu sapa ta ?”
“Yu Karti”
“Kowe adhine Karti, ta?”
“Enggih”
“Ya. Kandhaa yen wis tak tampa “
“Enggih. Pareng pak, nyuwun pamit .”
“Ya.” Atiku wiwit ora kepenak,. Ana apa iki, kadingaren Karti menehi layang. Atiku wiwit dheg-dhegan. Layang banjur daksuwek amplope. Dak bukak lempitane, njur dakwaca. Isine mung cekak, mung saukara :”Nyuwun ngapunten dereng saged nampi pamundhut panjenengan”. Pet, sanalika peteng ndhedhet. Srengenge sing maune padhang kencar-kencar, saiki mati pet. Peteng dhedhet, peteng dhedhet.

--------0--------

Telung sasai saka kedadean iku, aku nduwe pakulinan anyar. Pesbukan. Wiwitane aku ya ora ngerti. Krungu omongane bocah-bocah enom, sing saben dina njonggol neng warnet, aku banjur tokan-takon marang bocah-bocah kuwi. Suwe-suwe aku ya bisa pesbukan dhewe. Aku mlebu warnet ngenteni sepine bocah-bocah enom. Biasane jam sanga bengi lagi sepi. Meh saben wengi ndhongkrok neng warnet. Mulih-mulih yen wis jam rolas, bareng warnete tutup. Idhep-idhep ngrewangi jaga warnet.
Ing sawijining dina lagi mara menyang warnet, njur takon marang sing jaga :”Enten sing kosong, mas?”
“Enten, pak. Nomer gangsal”, wangsulane sing jaga.
“Kula niku gumun lho, pak” kandhane sing jaga.
“Gumun apa, mas ?” pitakonku.
“Njenengan niku empun sepuh, lha kok pesbukan mawon”
“Lha arep ngapa? Apa pesbukan iku mung kanggo wong enom wae?” wangsulanku. “Coba bayangna, neng omah ya ora sapa-sapa, sepi. Lha nek ning warnet rak akeh kancane.”
“Lha nggih golek kanca ta, pak”
“Sapa ?. Golekna ta !”
Sing jaga warnet ora mangsuli, mung mesem wae.
Saben pesbukan sing dakgoleki dhisik , mesthi wong wedok. Saben ana pesbuker wedok mesthi dak “add”, aku njaluk supaya dadi kancane. Aku nate krungu kancane anakku olehe jodho ya jalaran saka pesbukan. E, mbokmenawa aku oleh randha-randha saka pesbukan.
Temenan, aku oleh kanca pesbuker, sawise dak “add”, oleh konfirmasi saka dheweke. Jenenge Sri Wahyuni. Bareng dak deleng profile, lajang, cocog. Tanggal lair taun ,wah ora ana. Alamat , Magetan. Tertarik pada laki-laki , aku ya lanang. Ingin cari pacar, aku ya bujang. Tidak memandang umur : cocog banget.
Bareng dheweke pas OL langsung dak klik obrolan. Wis, ora perlu dakcritakake lakon lan kahanan sateruse. Dheweke setuju yen aku dadi bojone, senajana dheweke lagi umur kepala telu, lan aku wis pensiun. Malah-malah dheweke banjur takon kapan anggone nglamar menyang Magetan.
Aku banjur cepet-cepet ngurus surat pindhah kawin. Daktujokake desane calon bojoku. Katrangan-katrangan sing perlu, cukup liwat HP. Layang cukup dak kirim liwat pos wae.

Teka tanggal sing wis ditemtokake minangka ijabing penganten, aku lan dulurku sawetara mara menyang Magetan. Teka ing Magetan banjur dipondhokake ing omahe tangga sisih kulon. Ora suwe perias penganten teka ndandani aku. Aku njur kelingan bojoku sing wis tinggal donya, ya ibune bocah-bocah. Kelingan, gawang-gawang wewayangane bojoku. Ora ketang tresnane marang aku, saiki ndhisiki bali menyang alam kalanggengan. Sawise rampung anggone ndandani aku, perias pengantene nyangoni utawa nggawani aku gantal. Gantal iku linthingan suruh sing taleni benang sing lumrahe kanggo balang-balangan nalika penganten ketemu sepisanan.
Suruh –bakale gantal – yen dikerata basa : kesusu weruh. Pancene aku kepingin enggal- enggal weruh pengantene wadon. Kepriye ya wujude ? Yen rupane ngono ya wis weruh nalika ndeleng poto profile. Nanging bleger wujude rak durung weruh babar pisan.
Gendhing Kebogiro saka VCD player wis disetel, pratandha yen upacara panggih penganten diwiwiti. Pranata adicara mbiwarakake supaya penganten kakung enggal rawuh ing sasana pawiwahan. Aku enggal-enggal budhal menyang papan temune penganten. Ora lali suruh gantal sing maune dak kanthongi banjur dakcekethem. Alon-alon lakuku diayap para pengarak. Bareng lakuku wis teka ing papan temu dipethukake penganten wadon.
“Lho .... lho .... lho .,” aku kaget setengah mati. Apa lemaha ora rata , kok bojoku anggone mlaku gejajigan ? Wadhuh, wadhuh, wadhuh...... bojoku sikile pincang.


Surabaya, 30 Nopember 2010.
.

Senin, 22 November 2010

LURU-LURU

daksingkap ing sangisore taplak meja,
dakungkap sangisore kekep kang gumlethak ing paga ndhuwur pawon
dakosak-asik bothekan wadhah empon-empon
dakolak-alik ,
mbokmenawa kaslempit ing sangisore godhong garing kang tumiba ing lemah aking
pranyata
ora ana.

daktakokake marang tangga kulon, jarene ora katon
daktakokake marang pulisi sing jaga prapatan, ora ana wangsulan
daktakokake marang bakul dhawet ayu, mung digeguyu,
daktakokake marang kere pinggir kali, ora mreduli
takon marang sapa?
marang lintang?
o kadohan
marang gunung, marang mendhung, apa marang mega ing akasa?
ah, ora kajangka

dakpecaki dalan ledhu mangsa ketiga
daksandhung, daksaruk, daksepak suket ing pinggir kali
dak luru, mbok manawa isih kari

tansah dakarep-arep wangsulane lintang ing tawang
tansah dakarep-arep wangsulane watu kang setya tuhu
marang kali kang tansah setya ing janji
marang krikil kang tansah dakpecaki sangisore sikil
wasana mung kandha
ora ngerti
ora mreduli

apa tresnamu isih gumantung awang-awang
apa kabuncang katut ing mega malang
apa pancen kudu ngenteni
tumetese bun wanci bedhug ndhrandhang ?



Surabaya, 21 Nopember 2010.

Rabu, 17 November 2010

PANDHAWA PUTER PUJA


Anggitan : KGPAA Mangkunagara VII

1.
Jejer ing negari Astina.Prabu Suyudana miyos ing pancaniti. Ingkang sumiwi putra R Lesmana Mandrakumara, Dhahyang Durna, Patih Arya Sangkuni tuwin para Kurawa pepak, R Arya Dursasana, R Kartamamarma, R Durmagati, R Citraksa, R Citraksi.
Ginem : Sang Prabu suyudana angsal wangsiting jawata, dhinawuhan nglampahi puter puja medal saking praja . Dhahyang Drona dhinawuhan andherek, dene Patih Arya Sangkuni dalah para Korawa amung kalilan nguntapaken. Sasampuning dhawuh lajeng kondur angadhaton, Dhahyang Durna andherek srinata. Lajeng bibaran nangkil.

2.
Madeg ing gupit Mandragini. Sang padniwara Dewi Banowati lenggah ing pananggap prabasuyasa, ingadhep Dewi Lesmanawati tuwin para parekan. Risang wara angentosi kondurira srinata ngiras pantes mariksani ajaring bedhaya srimpi. Kasaru konduripun Sang Prabu tuwin Dhahyang Drona, lajeng pinethuk ing garwa miwah putra. Kekanthen asta lajeng binekta lenggah satata tuwin Dhahyang Drona . Sang nata imbal wacana dhateng garwa tuwin putra kawontenanipun ing pasewakan, lajeng tindak pambojanan. Sasampuning bojana lajeng santun busana, lajeng mijil ing jawi, Dhahyang Drona tan kantun.

3.
Madeg ing paseban njawi. Patih Arya Sakuni tuwin para Korawa, R Arya Dursasana, R Kartamarma, R Durmagati, R Citraksa, R Citraksi, R Arya Jayadrata. Ginem : Anggenipun badhe nguntapaken tindakipun sang nata dhateng wana Krendhayana, denira arsa puter puja. Patih Arya Sakuni lajeng dhawuh siyaga, para Korawa sampun samekta sami wahana turangga, namung ngentosi miyosipun sang nata, titihanira rata kencana sampun mangarsa. Wiyosipun Sri Suyudana tuwin Dhahyang Drona lajeng nitih rata kencana. Lajeng bidhal, ;para Korawa sami kapalan.

4.
Madeg ing nagari Nungsakambang. Sang Prabu Jayabirawa miyos pandhapi, ingadhep Patih Siwanda tuwin para punggawa ditya sawatawis. Ginem : Sang Prabu miyarsa warta bilih para ratu ing tanah Jawi sami puter puja wonten ing wana Krendhayana . Sang Prabu kersa angresahi denira sami denira puter puja. Sang nata lajeng animbali punggawa siluman, sampun mangarsa ditya Jaramaya, Doramiya. Para ditya seluman sami dhinawuhan angresahi para ratu tanah Jawi denira sami puter puja wonten ing wana Krendhayana. Ditya seluman lajeng sami pangkat, sang nata kondur angadhaton.
Sigeg.
Lampahipun para sata Korawa ing Astina, ingkang sami nguntapaken srinata Astina tindak dhateng wana Krendhayana sareng dumugi ing margi kapapag ditya saking nagari Nungsakambang. Pasulayaning rembag dadya prang, wasana sami sesimpangan margi.

5.
Madeg ing pratapan Wukir Ratawu. Sang Bagawan Abyasa lenggah ing pacrabakan, ingadhep ingkang wayah R Angkawijaya tuwin R Arya Gathutkaca miwah panakawan tiga Kyai Semar, Nalagareng, Petruk tuwin para cantrik. Ginem : Sang Begawan andangu dhateng kang wayah kekalih. Sami matur uninga lelampahanipun para Pandhawa anggenipun muter puja : Sang bagawan Abyasa dhawuh dhateng R Angkawijaya tuwin R Arya Gathutkaca kadhawuhan sami mantuk, amit rinilan pangkat ingiring panakawan repat tetiga. Sang Begawan lajeng tindak ing pamelengan.

6.
Madeg ing wana tarataban. Ditya Jaramaya, Sadumia, Doramiya. Ginem : Anggenipun kautus , gustinipun kadhawuhan angresahi para ratu tanah Jawi ingkang sami puter puja. Mangkana lampahira R Angkawijaa tuwin R Arya Gathutkaca ingiring Kai Semar, Nalagareng, Petruk saya celak lajeng kapapag ditya tetiga. Pasulayaning rembag dados prang rame. Ditya seluman boten saged pejah lajeng krodha anamakaken muksala. R Angkawijaa tuwin R Arya Gathutkaca sareng sami kenging kemayan lajeng dados reca. Kyai Semar, Nalagareng , Petruk sami sumerep bendaranipun dados reca lajeng sami mantuk dhateng Madukara nedya atur pariksa.

7.
Madeg ing wana Krendhayana. Sang Prabu Suyudana tuwin Dhahyang Drona , Patih Arya Sakuni tuwin para Korawa. Sri Suyudana tuwin Dhahyang Drona lajeng sami amiwiti puter puja. Patih Arya Sakuni lajeng wangsul mantuk dhateng ing nagari Astina tuwin para kadang Korawa lajeng sami pangkat.

8.
Madeg Sang Bagawan Lanowa, satriya atapa bisu. Lajeng kasaru rawuhipun Sang Prabu Suyudana tuwin Dhahyang Dorna. Sang begawan dinangu kendel datan mangsuli,. Sareng sinerapaken dening Dhahyang Drona matur menggah anggenipun tapa punika perlu napakaken mantu kula nama R Arjuna. Sang Prabu sareng miyarsa aturing sang begawan, Sang Prabu Suyudana langkung krodha. Sang Begawan pinejahan kuwanda muksa, tilar swara angancam benjing prang Bratayudha badhe males. Sang Prabu lajeng andumugekaken anggenipun puter puja.

9.
Madeg ing Madukara. Raden Arjuna lenggah kaliyan ingkang garwa dewi wara Sumbadra tuwin dewi wara Srikandhi. Kasaru dhatengipun Kyai Lurah Semar, Nalagareng, Petruk sarwi tawan-tawan tangis. Dinangu, matur tiwasing putra R Angkawijaya tuwin R Arya Gathutkaca, sami dados reca wonten wana tarataban. Awit perang kaliyan ditya seluman, lajeng kenging kemayanipun. R Arjuna sareng miyarsa turira Kyai Semar, Arjuna langkung duka arsa ngupadosi ingkang putra. Lajeng pangkat kadherekaken panakawan repat tiga Kyai Semar, Nalagareng, Petruk.

10.
Sigeg. Ing wana tarataban. Lampahipun R Arjuna kapethukaken dening Sang Hyang Bethari Durga amancala warni pawestri endah kang warni nama Dewi Talimendang. R Arjuna uninga Dewi Talimendang lajeng kasmaran. Sang Dewi dipun ngungrum malajeng, binujung. Sang Dewi babar Sang Hyang Bathari Durga, lajeng paring sabda dhateng R Arjuna kados bantheng. R Arjuna lajeng dados bantheng, nanging meksa ambujung kemawon, sareng enget sumerep wujudipun piyambak lajeng anjetung kendel. Kyai Semar, Nalagareng, Petruk ugi nangis bingung katilapan bendaranipun. Lajeng nedya mantuk, bantheng dhateng ing nagari Dwarawati.

11.
Madeg ing nagari Dwarawati. Sang Prabu Kresna miyos ing pandhapi ageng, ingadhep ingkang putra R Samba tuwin R Arya Setyaki. Sowanipun Patih Udawa atur uninga ing njawi wonten bantheng ngamuk. Lajeng kapapagaken sang Prabu Kresna. Bantheng lajeng angrungkebi padanipun ingkang raka Prabu Kresna sarwi akathah-kathah. Sang Prabu lajeng ambiyantu mancala warna dados rare bajang nama Jaka Sungkana, bantheng nama bantheng Andini lajeng tinumpakan. Lajeng pangkat dhateng praja Nungsakambang.



12.
Madeg ing nagari Amarta. Sang Prabu Puntadewa miyos ing pandhapi, ingadhep ingkang rayi R Arya Wrekodara , tuwin R Nakula, R Sadewa. Ginem : Sang Prabu arsa puter puja. Sang Prabu Puntadewa dhahwuh dhateng ingkang rayi R Arya Wrekodara tuwin R Nakula. R Sadewa sami dhinawuhan andherek dhateng ing wana Krendhayana, sampun sami samekta lajeng bidhal.

13.
Madeg ing wana Krendhayana. Sang Prabu Puntadewa tuwin ingkang rayi R Arya Wrekodara, R Nakula, R Sadewa. Wonten ing ngriku sami amanggih reca gajah pethak, ing nalika samanten patilasanipun R Gajahoya. Sri Puntadewa tuwin para rayi lajeng sami amatrap semadi. Boten antawis dangu rawuhipun Sang Hyang Narada tuwin Sang Hyang Endra amaringaken panetepipun agami, utawi tulus anggenipun angratoni ing nuswa Jawi. Tuwin ungguling Bratayuda ing benjing. Sasampuning dhawuh Sang Hyang Narada tuwin Sang Hyang Endra lajeng sami kondur ing kahyangan. Sang Prabu Puntadewa tuwin ingkang rayi sami kondur mring Amarta, lajeng bidhalan.

14.
Madeg ing nagari Nungsakambang. Sang Prabu Birawa miyos ing pandhapi , ingadhep Patih Siwanda. Kasaru rawuhipun Sang Hyang Bathari Durga, sampun lenggah satata. Ginem : Sang Hyang Bathari Durga paring uninga bilih raden Arjuna sirna. Sang Prabu Birawa suka panggalihipun, Sang Hyang Bathari Durga lajeng kondur makayangan. Katungka dhatengipun R Jaka Sungkana anumpak bantheng Andini , wonten ing alun-alun ing Nungsakambang angamuk. Sang Prabu Birawa krodha lajeng medal ing njawi panggih ayun-ayunan prang rame. Patih Siwanda lajeng dados sima gembong, ingaben kaliyan bantheng Andini lajeng babar R Arjuna. Sang Prabu Kresna lajeng angayat cakra, sampun lumepas kenging Prabu Birawa lajeng babar Sang Hyang Kala. Sima gembong kenging lajeng babar Hyang Kalayuwana, lajeng sami muksa dhateng ing kahyangan.

15.
Madeg Prabu Kresna tuwin R Arjuna. Ginem : Sasirnaning Sang Hyang Kala lajeng ngupadosi para kadang Pandhawa. Sri Kresna tuwin R Arjuna dumugi ing wana tarataban uninga reca kekalih bagus warnanipun, lajeng pinarepekan. Sareng sampun celak lajeng rinuwat, reca kekalih babar R Arya Gathutkaca tuwin R Angkawijaya. Dinangu, matur purwa madya wasana katur ingkang uwa Sri Kresna tuwin rama R Arjuna. Kang putra kekalih lajeng kadhawuhan andherek kondur dhateng nagari Amarta, lajeng sami bidhal.
Lampahipun Prabu Kresna, R Arjuna tuwin putra R Angkawijaya R Gathutkaca dumugi ing margi kapanggih ingkang rayi Prabu Puntadewa tuwin kang rayi R Arya Wrekodara, R Nakula, R Sadewa . Ginem : Sri Kresna warta-winartan lejeng ingaturan kondur dhateng nagari Amarta , sadaya lajeng bidhal.

16.
Madeg ing nagari Astina. Sang Prabu Suyudana miyos ingadhep dhahyang Drona tuwin Patih Arya Sakuni. Ginem : Anggenipun mentas lumampah puter puja tuwin anggenipun mejahi pandhita tapa ingkang boten dosa. Sang Prabu rumaos manggih sesikuning jawata. Sang Nata esmu kaduwung sarta amireng pawartos bilih kadang Pandhawa anggenipun sami lampah puter puja angsal damel. Sri Suyudana lajeng animbali para kadang Korawa. R Arya Dursasana, R Arya Jayadrata, R Kartamarma, R Durmagati, R Citraksa, R Citraksi sampun sowan, lajeng kinen mangarsa. Sang Prabu dhawuh dhateng R Arya Dursasana sakadangira dhinawuhan angrampit ing praja Amarta. Sami sandika lajeng bidhalan, sang nata lajeng kondur ngadhaton.

17.
Madeg ing nagari Amarta. Sang Prabu Puntadewa tuwin ingkang rayi Prabu Kresna ingadhep para rayi, R Arya Wrekodara, R Arjuna, R Nakula, R Sadewa tuwin para ;putra santana pepak. Ginem : sang Prabu Puntadewa ngaturaken anggenipun anglampah puter puja nalika wonten Krendhayana. Anggenipun semedi ing ngriku lajeng katurunan Sang Hyang Narada tuwin Sang Hyang Endra andhawuhaken timbalanipun Sang Hyang Girinata. Sri Kresna miyarsa langkung suka ing galih, sang Prabu Kresna ngantos ngaturaken lelampahinipun nalika wonten ing praja Nungsakambang, katur sadaya. Lajeng kasaru gegering njawi dhatengipun para Korawa sami angrampit praja. Sang Prabu Puntadewa dhawuh dhateng ingkang rayi R Arya Wrekodara dhinawuhan mapag. R Arya Wrekodara lajeng medal njawi, dumugi ing njawi lajeng prang sampak. Para Korawa sami kasor lumajar sar-saran, R Arya Wrekodara lajeng wangsul dhateng pasewakan.

18.
Madeg Sang Prabu Puntadewa, Prabu Kresna, R Arjuna, R Nakula, R Sadewa, R Angkawijaya, R Arya Gathutkaca para kadang Pandhawa pepak, tuwin para putra santana. Sowanipun R Arya Wrekodara ingkang mentas saking yuda, sampun lenggah satata. Lajeng mangun bojana andrawina. Tanceb kayon.

Rabu, 10 November 2010

CANDHABIRAWA


Anggitan : KGPAA Mangkunagara VII

1.
Jejer ing negari Dwarawati. Sang Nata miyos tinangkil aneng sitinggil binatarata. Para wadya pepak ingkang sumiwi, munggwing ngarsa putra R Samba, santana R Wresniwira tuwin patih Udawa.
Ingkang rinembag : Srinata sanget oneng dhateng para ari Pandhawa. Kasaru dhatengipun R Nakula, lajeng tumameng ngarsa. Sasampunipun lenggah satata , dinangu matur lamun dinuta ingkang raka nata Pandhawa, Prabu Yudhistira ngaturaken sembah pangabekti. Ingkang kaping kalih ngaturi pariksa menawi ing praja Amarta badhe kedhatengan mengsah saking Selaprewata, Maharaja Dermabirawa. Srinata Dwarawati kaaturan rawuh , bibaran tinangkil. Srinata arsa tindak lajeng jengkar kondur ngedhaton .

2.
Madeg ing Gupit Mandragini. Sang Padniwara tetiga, Dewi Jembawati miyos ing pananggap prabasuyasa, kaleres ler-wetan ingadhep dening Dewi Rukmini tuwin Dewi Setyaboma, sami amariksani bedhaya sarimpi ngiras pantes angentosi konduripun srinata. Ingkang rinembag kawontenanipun ing pasewakan. Srinata lajeng kondur angedhaton, lajeng lenggah satata. Srinata lajeng tindak dhateng ing pambojanan. Sasampunipun rampung bojana, srinata ngrasuk busana kaprajuritan lejeng tindak anurut kukusing dupa, andedel ngayuh ing gegana.

3.
Madeg ing Paseban Jawi. R Nakula, R Samba, Wresniwira, Patih Udawa. Rembag siyaga ing dedamel. Rekyana Patih Udawa ngundangi para wadya, sasampinipun samekta lajeng bidhal kapalan, sami nusul tindake Srinata.

4.
Madeg ing negari Selaprewata. Parbu Dermabirawa miyos siniwi ing wadyabala. Ingkang munggwing ngarsa ingkang rayi ing Kadipaten R Jayabirawa. Ingkang rinembag negari Amarta badhe pinukul prang rumyin, ingkang minangka senapatining ngayuda R Jayabirawa tuwin Bogabirawa. Sasampunipun wineling, ari kalih lajeng sami lumengser saking ngarsa, srinata angadhaton.

5.
Madeg ing Paseban Jawi. R Jayabirawa, R Bogabirawa tuwin para punggawa ditya. Ingkang rinembag : denira arsa dhumateng Tanah Jawi nedya mukul prang ing Amarta. Lajeng angundangi para wadya ditya, sasampuning samapta lajeng bidhalan.


6.
Madeg ing wukir Ratawu. Sang Resi Abiyasa miyos ing pacrabakan, katamuwan ingkang wayah R Janaka tuwin repatira tetiga ingkang andherek. Rembag R Janaka ingutus ingkang raka Srinata ing Amarta Prabu Yudhisthira ngaturaken pangabekti tuwin ngaturaken uninga bilih praja Amarta badhe kedhatengan mengsah saking Selaprewata. Sang Resi dhawuh saliring kasujanan. R Janaka lajeng pamit wangsul, linilan. Parepat tiga Kyai Semar, Nalagareng, Petruk sami andherek. Lampahipun dumugi ing marga kakapag barisan danawa saking Selaprewata . Pasulayaning rembag dados prang, rota danawa ingkang ageng sami pejah. Sadaya ingkang alit sami lumajeng sapurug-purug. R Janaka lajeng malebet ing wana kendel ing sangandhaping mandera angasokaken sarira. Ing ngriku senapatining yuda R Jayabirawa ingkang munggeng gegana, sumerep para wadyanipun pancakara kathah ingkang tiwas sanalika boten mawi taken, R Janaka binekta ing gegana inguncalaken. Dereng dumugi , tinampen R Bogabirawa. R Janaka cinempala, lajeng binucal dhawah ing siti, kantaka. Wungu saking kantaka, amusthi Pasopati. Sigra linepasaken angenani mengsah kekalih, sami sirna boten katingalan. Amung sasirnaning mengsah , wonten suwara kapiyarsa. Ing gegana gumaludhug , mendhung peteng lelimengan. Boten dangu ing gegana lajeng padhang. R Janaka boten sakeca ing galih, lajeng lampahipun angiring parepat tiga, Kyai Semar Nalagareng Petruk.

7.
Madeg ing ara-ara Gendhaga. Ratuning satowana awarni dwipangga nama Gajahbirawa, patih warni singa anama Singaloba, wadyabala buron wana. Rembag : mireng pawartos bilih sang Nata ing Selaprewata Prabu Dermabirawa nglurug dhateng nagari Amarta, punika raja dwipangga nedya mbiyantu, awit ing ara-ara Gendhaga taksih kabawah ing Selaprewata. Sasampuning siyaga, buron wana sadaya lajeng bidhalan.

8.
Madeg ing nagari Amarta. Prabu Yudhisthira miyos siniwi, mungging pandhapa ageng. Ingkang mungging ngarsa kadang nata R Arya Werkodara, R Arya Nakula, R Arya Sadewa. Ingkang rinembag anggenipun praja Amarta badhe kancikan mengsah, sanget denira angarsa-arsa ingkang rayi R Dananjaya denira dinuta ngaturi pariksa ingkang Eyang Resi Abiyasa ing patapan Wukir Ratawu. Dereng watawis dangu, rawuhipun Srinata ing Dwarawati Prabu Kresna, lajeng lenggah satata. Sasampuning lenggah satata Sri Yudhisthira, R Dananjaya matur sasolahira dinuta, miwiti dumugining wekasan sadaya. Dhawuhipun Sri Kresna lajeng pinurih siyaga ing yuda sarta lajeng ambidhalaken wadyabala ing Amarta. Wadyabala ing Dwarawati sadaya anjagi sajawining kitha, R Arya Dananjaya dadya cucuking lampah, R Arya Werkodara mungging wuri sawadyanira kanthi putra R Arya Gathutkaca.

9.
Madeg ing negari Selaprewata. Prabu Dermabirawa nuju miyos ing pandhapi agung, siniwi para wadyabala. Ingkang mungging ngarsa Arya Birawa. Ingkang rinembag : Srinata angarsa-arsa ingkang rayi ing kadipaten R Arya Jayabirawa, tuwin R Arya Bogabirawa denira dinuta ngrumiyini ngepang praja Amarta. Punika sang Nata ing galih sampun karaos sumelang dene wantu-wantu sasmitaning jawata ing alun-alun katingal dhedhet pedhut lelimengan. Sasirnaning pedhut pancawora tarik, sagunging kayon sami sol, ringin kurung rungkat kekalihira. Sireping pancawora mambet ganda, ing ngriku Sang Prabu sampun anyana tiwasing ari kekalih. Boten dangu dhatengipun wulucumbu ingkang kinanthekaken dados panganjuring lampah para barisaning wadya ditya nama Kyai Togog tuwin Sarawita. Sasampunira mangarsa , dinangu matur tiwasing margi dereng ngantos dumugi ing nagari Amarta para punggawa ditya sami pejah dening satriya Madukara R Janaka. Wadya alit bibar sapurug-purug, kapara ingkang rayi R Jayabirawa nalabung prang tuwin R Bogabirawa. Langkung rame prangira lawan satriya Madukara, wasana R Jayabirawa tuwin ingkang rayi R Bogabirawa sirna kapanduk ing warastra, kawon lajeng musna boten katingal. Srinata titi pamiyarsanira sakalangkung duka yayah sinipi, amung anganta-anta satriya Madukara. Wasana lajeng dahwuh dhumateng patihira pinurih amepak wadyabala sadaya siyaga dedameling prang. Srinata sedhiya nyarirani piyambak rawuh ing Amarta. Sasampuning samapta lajeng bidhal wadyabalanira.

10.
Madeg ing pasanggrahan wates praja Amarta. Prabu Bathara Kresna , Prabu Puntadewa, R Arya Wrekodara, R Arya Dananjaya, R Arya Nakula, R Arya Sadewa tuwin para putra pepak sumiweng ngarsa. Ingkang rinembag: denira arsa nata gelaring prang. Kasaru Rekyana Patih Tambakgangga sowan mangarsa atur pariksa dhatenging mengsah saking Selaprewata. R Arya Wrekodara, R Arya Dananjaya tuwin para putra sami mijil ing njawi. R Danajaya majeng prang mapag yudanipun Prabu Dermabirawa,. Langkung rame mijilaken pengabaran. Dangu boten wonten ingkang kasoran, R Arya Wrekodara majeng analabung prang. Prabu Dermabirawa kenging kacepeng binanting nulya binucal tebih, dhawah ing siti ngadeg sesumbar. Lajeng malih warni pindha Arjuna, prang rame sami warni Arjuna. Kang pindha Arjuna kenging kacepeng dening sang Arjuna, binanting lajeng binucal dhawah siti. R Arya Gathutkaca lajeng anyandhak dhateng kang pindha Arjuna, ingidak-idak binucal tebih. Satanginipun, malih warni pindha Gathutkaca, prang sami gegana. Sang pindha Gathutkaca kenging binucal dhawah ing siti tinampen R Arya Wrekodara ingidak-idak binucal. Sanalika santun warni pindha Werkodara, lajeng dadya prang kembar ing warna lawan R Arya Werkodara langkung rame, ngantos sami ngasta gada Rujakpolo. Para kadang sami kawekan ing galih mirsa solahing payudan. Sri Kresna lajeng tanggap animbali kadang waruju Pandhawa R Arya Nakula, R Arya Sadewa sami sowan mangarsa. Dhinawuhan sowan dhateng ingkang uwa Narpati Salya, nata ing Mandaraka ngaturi pariksa kawontenanipun ing payudan tuwin kautus nyuwun usada boten ketang warni toya satetes tuwin ron salembar janji saking ingkang uwa Prabu Salya punika lajeng kenging kangge sarana ing payudan. Raden kekalih lajeng pangkat gegancangan. Sigeg.

11.
Madeg ing nagari Mandraka. Prabu Salya pinuju gerah benter sanalika lumpuh sadaya, tinengga sang Prameswari Dewi Setyawati tuwin para putra Dewi Erawati, Dewi Surtikanthi, R Arya Rukmarata. Sami muwun dene gerahipun ingkang rama Nata sangsaya ngranuhi. Kasaru dhatengipun R Arya Nakula , R Arya Sadewa lajeng tumameng pura. Sasampuning lenggah raden kekalih wau sami amuwun angres sesambatipun. Dene ingkang uwa gerah sawatawis dangu boten mireng sarta ningali risaking sarira. Ing ngriku Prabu Salya kersa ngandika andangu, pulunan kekalih matur bilih dinuta kang raka Prabu Kresna tuwin Prabu Yudhisthira ngaturaken purwa madya wasananing payudan tuwin nuwun sarana. Ing ngriku sadangunira sareyan Prabu Salya sareng mireng aturira pulunan kekalih, lajeng gumregah wungu. Sarira katingal entheng nedya tindak ing palagan, pinambeng boten kenging. Lajeng pangkat boten karsa anitih amung tindak dharat binayang-bayang para putra kairing Patih Tuhayata para wadyanira sawatawis. Ciptaning driya rehning trahing prajurit katimbang pejah denira roga, aluwung sirna wonten palagan.

12.
Madeg ing pasanggrahan paprangan. Prabu Kresna, Prabu Puntadewa. Rembag sami emeng ing panggalih, dene denira prang kang rayi R Arya Wrekodara maksih dedreg dereng sami kasoran. Kasaru rawuhira Prabu Salya binayang-bayang. Nata kekalih gurawalan methuk. Sasampunira lenggah satata srinata kekalih matur punapa ingkang dados raosing gerahipun benter, salira cape sadaya. Nanging kedah paripeksa ing payudan, ciptaning wardaya tinimbang seda jalaran sakit aluwung majenga ing rana. Para putra pinurih ambayang, lajeng linaksanan dumugi samadyaning rana. Para putra pinurih sumingkir tebih, Sri Salya lenggah sarwi gumeter ngasta warastra pinenthang. Ing ngriku katingal kang lagya yuda R Wrekodara kaliyan mengsah kembaring warna. Sri Salya waspada ningali, lajeng anglepasaken jemparing. Menggah kang pindha Arya Wrekodara kenging warastra jajanira dhawah kantaka ing bantala, babar warni Prabu Dermabirawa. R Arya Wrekodara dipunawe kang raka Prabu Kresna, lajeng mundur ing payudan. Linipur, racuta kanepsonira. Prabu Dermabirawa lajeng sesumbar nyelaki mengsah, dupi tumingal Sri Salya langkung gawoking driya dene mengsah sampun jompo sarwi barangkangan. Ing ngriku Sri Salya sesumbar memanas driyaning mengsah. Prabu Dermabirawa nyelak sarwi duka, Sri Salya dinugang. Sukunira Prabu Dermabirawa cinandhak binanting kanteb, lajeng binucal tebih dhawah kalenggah. Wunguning kantaka, angadekaken pangaribawa warni-warni. Sri Salya boten kengguh , dangu-dangu Prabu Dermabirawa ngalumpruk tanpa bayu, sirna karosanira lajeng luluh. Sarira murca katingal dados rare alit sarwi celak Prabu Salya.
Ing ngriku Prabu Salya boten pangling bilih punika Candhabirawa, lajeng pinurih buntun manjinga dhateng garbanipun Sri Salya binolehan tembung manuhara. Boten dangu rawuhira Sri Kresna, Prabu Puntadewa. Srinata kekalih tumut angreripih dhateng Candhabirawa. Candhabirawa mangsuli purun wangsul dhateng guwagarbanipun Sri Salya, nanging benjing Bratayuda lajeng kapapaga Prabu Puntadewa. Awit punika titising kang rama Bagawan Bagaspati rumiyin. Prabu Puntadewa nyagahi, Candhabirawa lajeng manjing guwagarbanipun Prabu Salya, saksana Prabu Salya waluya kadi ing nguni. Lajeng sami masanggrahan, kasaru dhatengipun buron soroh amuk, pinapag R Arya Wrekodara tuwin R Arya Gathutkaca, prang sampak. Madeg ing pasanggrahan. Prabu Salya, Prabu Kresna, Prabu Puntadewa, ndhatengi pun kang mentas ungguling yuda. Lajeng sami bojana andrawina.
Tancep kayon.

Sabtu, 06 November 2010

KURDHA


nalika bumi rumangsa ewa
gunung njeblug krana manungsa karem ing cidra
ilat mengangah
wedhus gembel mider angumbar pejah

nalika bumi rumangsa ewa
segara kinebur krana manungsa kerut gunem culika
mbandhang nyawa
salang tunjang, kabuncang

nalika bumi rumangsa ewa
lesus lir pinusus krana manungsa dhemen janji tanpa bukti
larut, omah rebah kasulayah
pating blengkrah

nalika bumi rumangsa ewa
lindhu gonjing krana kandha wis tanpa makna
pethite anantaboga mobat-mabit
sing keprungu mung swara jerit

nalika bumi rumangsa ewa
banjir bandhang nerjang, krana manungsa wis tanpa rasa rumangsa
endhut blagedapa ngelun desa
sambat ngaruara

nalika bumi rumangsa ewa
manungsa nandhang kasangsaya
sejatine mung pratandha
supaya eling lan waspada
apa pancene wis lali
marang kang paring sandhang bukti
apa pancene ora eling
marang kang maha peparing

nanging manungsa
isih ana sing tumindak culika
isih ana sing ngungasakae dhadha nalika liyan nandhang sangsara
isih ana sing angon ulat ngumbar tangan nalika liyan nandhang kasangsayan
isih ana sing enak-enak mara eca nalika liyan mecati nyawa

apa kepingin
bumi kurdha ?

Surabaya, 6 Nopember 2010.

Kamis, 04 November 2010

SERAT WIRAWIYATA

Layang utawa buku Wirawiyata dikarang dening KGPAA Mangkunagara kaping IV rampung nalika Dina Kemis tanggal 1 Saban 1788 . Irah-irahane wis buku nerangake yen isine piwulang kanggo para prajurit. Wira ateges prajurit, bala, balakoswa, utawa bala tantra. Dene wiyata atege piwulang. Maksud utawa isine buku minangka piwulang kanggo para para putra wayah trah Mangkunegaran kang dadi prajurit .

Dene isine buku kasebut yaiku:

Pawitan lakuning prajurit
Kudu mantep atine, sarta tansah netepi kuwajiban, saguh manut marang pranataning negara.
Prajurit dudu pakaryan kang paling abot, samubarang pegaweyan padha abote, jalaran nduweni tanggung jawab dhewe-dhewe, kabeh mau mung suwita marang ratu..
Tujuwane prajurit iku urip mulya, padha karo wong tapa , kang nepi ing guwa-guwa. Kaya mangkono iku mung minangka dalaning kamulyan. Tujuwan mau bakal kaleksanan yen nganggo sarana.
Lan kudu tansah eling marang para leluhur, yen saiki jejer dadi prajurit iku jalaran saka lelabuhane para leluhur.Aja rumangsa yen anggone dadi prajurit iku marga saka upayane dhewe.
Yen saiki wis kesinungan drajat, kudu dilestarekake, diopeni aja nganti sembrana.
Perlu dimangerteni kuwajibane para prajurit. Baris, jaga, les, sepeksi iku dudu pegaweyan nanging gladhen, kaya dene santri diwulang sembahyang.
Aturan utawa paugeran kudu ditindakake klawan adil, yen ngliwakaken wajib kudu diukum, yen manut bakal oleh opah murwat karo karyane, kaya dene yen isih melu wong tuwa lamun salah iya disrengeni.

Jejering panembah kanggoning para prajurit.
Tumrape para prajurit, ora mung panembah bae kang minangka pangabekti marang Gusti, dene panggawe becik kang linambaran ati kang suci lamun katrima uga kalebu panembah.

Jejering pati ing ngatase pra prajurit.
Urip lan pati iku mung gumantung karsaning Gusti, ora pilih-pilih dalane. Sanadyan ditamani panah sewu, yen Gusti durung marengake iya ora bakal mati. Kanggone para prajurit pati sing utama yaiku mati ing satengahing palagan.

Lakuning prajurit ing palagan.
Nalika prajurit ana tengahing palagan kudu manut miturut marang pakoning senapati, ibarate panah kang dilepasake saka jemparing. Ora kena sakarepe dhewe, jalaran yen kaya mangkono bakal ngribedi senapati sarta gawe gidhuhing kanca.

Pengrengkuhe marang tawanan.
Tawanan perang kang nungkul ora kena dipateni.

Lungguhe senapati.
Senapati miangka wakiling ratu mbawahi para wadya lan pinatah pinatah Ratu disrahi ngreksa kaanane para prajurit.

Pawongan kang pantes dadi prajurit.
Pawongan kang bisa dadi prajurit kudu dicundhukake karo kaanane, sawijining prajurit mesthi bisa ngolahake sanjata, rikat, cukat lan trampil ing babagan ngelmu paprangan.
Dene pamilihe kudu nyukupi sarat :
Dudu trahing wong sudra, kalairane tunggal sanegara, tanpa cacad dhiri, otot balunge rosa, tanpa penyakit, dideleng kawujudane, lan ora duwe pekareman ala.

Gegamane para prajurit kudu dicundhukake karo wandane :
Prajurit kang nggawa gegaman panah kang pawakane sedheng, tandange cukat, trampil, gegaman tumbak kanggo prajurit sing pawakane lencir, mriyem sing pawakane dhepah, prajurit jejaranan kang pawakane gedhe dhuwur, sing sekti mandra guna minangka juru margi, bangun beteng, kuwu lsp.

Pakaryan diperlokake nyukupi kabutuhane prajurit :
Greji, tukang puntu, tukang nyamak, tukang tapel, tukang nyingi, tukang sayang, tukang pandhe, tukang kayu, mranggi lan kemasan.

Kanthi maca buku-buku kuna kita bisa ngaweruhi kahanan, sejarah, politik , panguripan, basa lan sastra ing jaman kuna. Buku-buku kang isi pitutur kang becik sing isih cocok karo jaman saiki bisa dianggo, dene sing ora cocok disisihake.

Yen panjenengan ngersakake maos Wirawiyata jangkep, panjenengan klik ana kene.
.

Selasa, 26 Oktober 2010

KETHEK LAN WOH SARANGAN


Ana kethek siji, cukat colot – colotan ing suketan, nemu woh sarangan siji isih ana klokopane. Enggal lungguh banjur dikrakoti, murih ilanging klokopane, kenaa dipangan isine kang enak . ananging sarehne untune cilik – cilik, rekasa anggone ngonceki, bareng nandhes ing cangkok, panyakote rada mrengut.
Panunggalane sasuwene ngawasake, nuli anguwuh semu ngerang-erang : “ He, gentho cilik, mangsa bisaa kalakon gawemu, rembugku, uwisana. “
Ananging ciptane kang diuwuh, yen daktemeni murih ilanging klokopan lan cangkoke, iba legine isine.
Pangerang –erange panunggalane mau ora dipaelu, meksa nemen anggone nyakoti. Ora antara suwe pagaweane uwis, netepi pangarep – arepe, sarta andadekake bungahe isine putih lan isih becik , banjur dipangan mesthi legi rasane, awit wus nglakoni kangelane.
Eliding dongeng mangkene : mungguh wong mbudi kawruh iya mangkono uga, wiwitane angel. Nanging yen ditabereni ing pamarsudi, pakolehe agawe kabegjan.


Tegese tembung :
mrengut = ora bening polatane (rada nepsu)
nandhes = nganti jero tumamane, tekan ing dhasar.
ngerang-erang = nacad, maido
panunggalane = tunggale
gentho = bangsat, bajingan.
dipaelu = digatekake, diturut.
uwuh = rereged kayadene godhong
diuwuh-uwuhi = diceluk, diundang kanthi swara seru.
mbudi kawruh = ngudi kawruh, golek ngelmu.
taberi = sregep sarta tlaten.
marsudi = nggegulang supaya bisa, ngudi.

Ing ngisor iki ana dongeng kewan utawa fabel sawetara. Yen kepingin maca kliken ana kene, irah-irahane :
1. ASU LAN MACAN TUTUL
2. SUPATANE MACAN TUTUL
3. ASU LAN KUCING LANANG
4. KUWUK LAN MANUK CANGAK


.

Senin, 25 Oktober 2010

AMEMANGUN KARYENAK TYASING SASAMA

Sanyatane skabehing wong iku tresna marang awake dhewe. Malah saka tresnane, nganti kebacut ora gelem (wegah) ngakoni kaluputane dhewe, suwalike sing disenengi utawa sing diarep-arep mung tekane pangalembana tumrap dhirine.
Wong kang rupak kawruhe :seneng diugung. Nanging ugung lan pangalembana iku ana bedane. Ugung utawa umpak mathuke pancen kanggo wong kang cupet kawruhe, awit pangrasane wong kang ngumpak utawa ngugung mau : nyata-nyata temenan muji dheweke.
Wong kang jembar sesurupane , wis mesthi ora seneng diugung utawa diumpak , ewasamono bareng dialembana dheweke seneng, rumangsa yen nyata pancen wis sapantese dheweke nampa pangalembana mau.
Kita perlu mangerteni bedane ngugung, ngumpak lan ngalembana. Mula saka iku gegaran kanggo sesrawungan kang premati yaiku wewaton “sapa bae seneng nampa pangalem” kaya kang kasebut ing Wedhatama “amemangun karyenak tyasing sasama”, lire agawe enake atine wong liya.
Pepenginane utawa pangarep-arepe wong marang pangalembana utawa pangaji-aji (penghargaan) iku kaya dene wong kang ngorong nalika kepanasan. Mula yen ana wong kang menehi “banyu” dheweke banjur seneng lan gembira banget. Nanging kang luwih bisa seneng lan pamareme wong mau , yen paweweh arupa pangaji-aji mau diwenehake kanthi eklas, jujur, ora mung kanti ethok-ethok bae.
Kita kudu entheng memuji marang kabecikan utawa kaluwihane wong liya, aja wigah-wigih nglairake kabungahan kita marang asile pegaweyane wong liya. Kita kudu bisa ngatonanke rasa-pangrasa melu gembira, melu bungah marang apa kang ndadekake kabungahaning liyan.
Kawuningana, derenge manungsa enggone kepingin antuk pangaji-aji iku , yen ora kaleksanan bisa gawe angles lan putheking pamikire. Yen ora kabeneran, sisib sembire bisa gawe ngengleng , malah-malah sing kebacut bisa owah pikire.
Mula saka iku, penting banget kita meruhi wadine wewatakane siji-sijine wong, murih bisane kita bergaul, bisa mranani atine, bisa gawe legane atine, kang satemah kita dhewe kang bakal nemahi kauntungan , dene banjur sugih mitra lan ora ana kang ngrintangi marang tujuwan kita. Prasasat ora ana kang mungsuhi, nanging kabeh dadi mitra kang samapta mbiyantu.
Dadi wose , kita kudu ngerti dhisik , yen saben wong iku seneng marang pangaji-aji utawa penghargaan . nanging aja nganti kliru marang pangumpak lan pangugung .

Jumat, 22 Oktober 2010

SAPI LANANG LAN SINGABARONG

Ana sapi lanang papat , antara lawas padha ayem mangan nunggal sapangonan, sarta padha rukun nulak upayaning satrune kang luwih rosa, yaiku singabarong kang ngenggoni alas cedhak pangonan mau.
Luwene banget sarta wus lawas anggone ndingkik memangsane kang padha lemu-lemu, ananging saben-saben ngaton nedya nubruk, kanggek dening sapi papat mau isih padha ngumpul, dadi tansah klinteran, ngarep-arep pisahe, awit ora kelar nyembadani sapi papat.
Ananging pangarahe tanpa wekas , mitra papat kang rukun mau tansah angisab-isab marang pangigit - igiting singabarong.
Sarehning kerep kacuwan, meh nedya murungake karepe, ananging ora antara lawas, pangarahe salin salaga, awit sapi papat kang maune tansah rukun, andadekake ing kaslametane , wasana padha crah, amarga dening sulaya remeh, kang ora antara lawas nukulake ewa lan gething, dadi ora gelem kekumpulan maneh, mblayang dhewe-dhewe adoh parane.
Singabarong tumuli weruh yen prakarane wis salin salaga, rumangsa bungah karo ndilati brengose, sapi papat mau genti-genti dimangsa.
Eliding dongeng mangkene : dongeng iki kena dadi wewulang, nuduhake pakolehe wong rukun, sarta gempaling kaslametan kang marga dening ecrah.

Tegese tembung :
satru = 1. arane panganan sing digawe saka glepung kacang ijo 2. Mungsuh
satru munggeng cangklakan = mungsuh sing cedhak (isih sanak sadulur)
satru ati (satru manah) = memungsuhan batin (butarepan, rebutan wong wadon lsp)
satru batin (satru batos) = satru sing ora ketara.
satru bebuyutan = mungsuh sing turun temurun.
satru manengah = sabarang prakara sing nganggo memungsuhan.
memangsan = apa-apa kang dimangsa.
kanggek = kandheg, ora bisa terus.
kelar = 1. kuwawa, kuwat, bisa nindakake 2. rampung
sembada = 1. sarwa kecukupan 2. cocog, patut, pantes 3. rada sugih, kecukupan.
disembadani = 1. disentosani (dicukupi kaperluane) 2. ditanggulangi, dilawan 3. dituruti, dileksanani.
ngisab – isab = ngisin – isinake, mirang-mirangake.
ngigit – igit = muring banget sarta ngincim – incim.
kacuwan = ora keturutan karepe, ora lega.
salin salaga = malik grembyang
sulaya = geseh, ora cocog
mblayang = lunga menyang ngendi-endi.
pakoleh = 1. oleh-olehane 2. ana gunane 3. mapan banget 4. oleh.
crah = 1. rengka, pecah 2. Pasulayan
wekas = 1. wasana, pungkasan 2. weling, welingan.

Yen kepingin maca dongeng kewan utawa fabel ing ngisor iki kliken ana kene kanthi irah-irahan :
1. WONG DESA LAN MANUK ALAP-ALAP
2. KANCIL LAN BULUS.
3. ULA BADHUDHAK LAN LANDHAK.
4. MENJANGAN KANG NGILO ING BANYU.
.

MANJING AJUR-AJER


Tembung ajur ajer iku mono tegese kang sanyatane : bisa nandukake patrap agal lan alus, kang laras karo kang disrawungi. Kang diarani wong kang bisa manjing ajur-ajer, lire wong kang pinter anggone sesrawungan bisa campur karo golongan rupa-rupa, bisa kekumpulan karo kaum krama , nanging iya ora kidhung yen nuju ana ing pasamuwan para golongan dhedhuwuran. Bisa lelawanan rembug karo kaum tuwa utawa golongan pinisepuh, nanging iya ora kaku yen nuju sesrawungan karo golongan nom-noman utawa kaum liyane kang wis dudu sababage.
Bisa manjing ajur-ajer tujuwane bisaa dadi wong kang sugih mitra, kang disenengi wong liyan, kang bisa gawe resepe atine sapa bae satemah kita dhewe bakal luwih seneng urip kita lan luwih gampang anggone golek kemajuwan.
Sesrawungan utawa pergaulan ing jaman saiki, wis ora misah-misahake antarane kaum wanita lan kaum priya. Mula saka iku , wajib kita kaum wanita lan kaum priya padha mangerti kepriye cara-carane bergaul manut sopan – santun, lan mangerti uga sepira gedhening paedahe sesrawungan kang ora ngliwati watesing kasusilan.
Saiba enak kepenaking rasane ati kita, yen ana ing sajroning pasrawungan kita bisa nglarasake marang swasana ing kono. Yen nuju bergaul karo wong tuwa, bisa nanggapi rembuge, bisa ngempakake lan ngerti marang unggah-ungguh. Saiba sreg lan enake rasa pangrasa kita, yen sajroning pergaulan, kita oleh panganggep saka wong akeh, yen kita bisa manjing ajur – ajer, bisa gawe resep marang sok uwonga, bisa nyenengake wong kang lelawanan rembug utawa lelawanan pegaweyan karo kita.
Ing jaman kuna, para leluhur kita wis ndarbeni ngelmu bisane wong manjing ajur – ajer . Saiki kita ngudi bisane ndarbeni pakulinan lan patrap ajur-ajer, ora nedya dianggo nindakake pakaryan kang sasar, nanging saperlu kanggo pawitan anggayuh kemajuwan.
Manjing ajur – ajer minangka tuntunan bisaa kanggo sanguning urip kita ngambah laladan kabegjan, kang bisa aweh paedah tumrap dhiri kita lan uga tumrap bebrayan.

Tegese tembung :
manjing = 1. kw. mlebu, lumebu 2. wis mlebu (ora kena dicopot, diilangi) , rumasuk 3.wis klebu dadi ..... 4. ngrasuk ing (agama)
ajur = 1. remuk 2. luluh ajer (ana ing barang cuwer) 3. rusak babar pisan
agal = 1. ora lembut 2. kasar, wadhag.
kaum krama = wong cilik, buruh.
pasamuwan = 1. paklumpukaning wong-wong sawetara 2. pista mangan enak 3. kumpulan sarasehan 4. gegolonganing wong-wong tunggal agama (protestan)
sababage = sabarakane, tandhing (mungguhing gedhene, umur-umurane.)
satemah = wekasane tundhone.
iba = mendah
resep = 1. njalari seneng (kepenak) marang pandeleng (pangrungu) 2. suker, nggarap banyu
rumesep = mlebu ambles tumrap barang cuwer.
darbe = duwe
pawitan = dhuwit kang dianakake (dianggo bebakulan lsp)
laladan = tlatah, wewengkon.

Kamis, 21 Oktober 2010

DPR SINAU TATA KRAMA MENYANG YUNANI

Kabar sing paling anyar sing digiyarake ing TV , anggota DPR arep mlancong menyang njaban rangkah arep sinau tata krama. Ora baen-baen negara sing bakal ditekani anggota DPR mau, ora mung negara tangga teparone Indonesia bae nanging menyang Yunani, salah sawijining Negara Eropah sing arang-arang kocap. Aneh ning nyata.

Kanthi anane kabar sing kaya mengkono banjur tuwuh pitakonan : Apa anggota DPR saiki wis ora nduweni tata krama ?

Tata krama, basa Indonesiane sopan santun utawa etika sing dijupuk saka basa Inggris ethic. Apa ta sing diarani tata krama iku ? Tata krama iku tegese yaiku patrap utawa pratingkah kang becik pangetrape.

Wiwit jaman jamajuja, wiwit jaman kuna-kuna bangsa kita kondhang nduweni tata krama sing alus. Ngomong-sangomong, tindak satindak diarah-arah supaya aja nganti nglarani atine liyan. Bangsa kita iku bangsa sing alus bebudene, sanajanta suwargi dokter Soetomo ing bukune Puspita Rinonce ngendika, bangsa kita isih kalah alus tinimbang bangsa Jepang. Iku wis dingendikake nalika taun 1937.


Miturut rakyatmerdeka.co.id , alesane menyang Yunani, Nudirman Munir kandha :

"Disitu (Yunani) kan tempat lahir filsuf-filsuf terkenal seperti Plato, Aristoteles dan Socrates,"

Apa tidak bisa lewat internet saja?

"Boleh saja kalau di internet ada (hal detil etika di Yunani). Sekarang saya tanya ada tidak di internet. Itu tak bisa lewat internet. Sudah kita cari tidak ada di intenet yang menjelaskan tentang etika.Yang namanya etika itu kan tiap negara beda."


Tujuwane tata krama yaiku : memayu ayuning pasrawungan. Apa sing dikarepake ?

1. Mbeciki pasrawungane antarane sapepadhane anggota DPR, kayata : kepriye tata carane sidang, tata carane takon lan njawab pitakonan, tata carane ngajokake pikirane. Kanthi dhasar pikiran sing wening, lan ati sing becik. Lan sing perlu kanggo kepentingane rakyat. Lamun anggota DPR mung mburu kebutuhane dhewe-dhewe utawa golongane wis mesthi bae tetep bakal congkrah ing antarane anggota DPR. Mesthine aturan-aturan kang kaya kaebut ing dhuwur iku rak ya wis diatur wiwit biyen. Apa isih kurang ?

2. Mbeciki srawunge anggota DPR marang rakyat. Kamangka rakyat ing dina iki isih akeh sing uripe isih Senen Kemis, apa sing kaya mangkono ora natoni atine rakyat ? Yen atine rakyat wis ketaton, ya aja nyalahake rakyat yen rakyat ora seneng marang anggota DPR.


Apa pancene anggota DPR menyang Yunani arep sinau filsafat ? Yen pancen ngono mbok ya tuku bae buku-buku filsafat sing di pajang ing toko-toko buku.


Mula rasanane tanggaku neng warung kopi pinggir dalan : DPR lagi ndhagel.

Minggu, 17 Oktober 2010

WONG JAWA ENGGONE SEMU

Manut kapustakan Jawa, jare wong Jawa iku enggoning semu. Tegese enggone semu : gampang ngertine marang pasemoning liyan, sanadyan ta ora dikandhani utawa dipituturi apa kang lagi dikandhut ing atine (karepe) liyan, wis bisa ngerteni. Bisa krasa.

Upamane, nalika kita mara dhayoh marang tepungan kita, tanpa kabar luwih dhisik. Nalika kita teka ing omahe kono, wong kang duwe omah nuju dandan apik. Iku, kita kudu wis mangerteni yen kang duwe omah mau arep lunga, embuh menyang endi. Yen mangkono si dhayoh banjur kudu duwe rasa pangrasa dhewe, yen ora kena ngganggu kamardikane sing duwe omah mau. Yaiku kita kudu kaniyatan kita maradhayoh utawa sanajan lungguh, iya mung saperlune bae. Kaya mangkono tuladhane wong ngerti ing semu.

Weruh wong ulate padhang , bisa ngerti yen wongmau nuju nemahi kabungahan. Kepethuk wong lagi suntrut, ngerti yen lagi nandhang susah, dadi iya aja diajak sesembranan.

Apa pangalembana “Jawa enggone semu” iku nganti saiki tumindak kanthi becik?

Terus terang bae, yen kita wani mawas dhiri, saiki ora angger wong kena diparabi mengkono mau. Tandha yektine, ing masyarakat saiki ora kurang-kurang pangresulane wong-wong kang bekah-bekuh dene ketanggor wong kang ora weruh ing panarima, kang mblubud, kang ngapusi, kang rai gedheg, kang slura-sluru, lan sapanunggalane.

Sawijining ibu mentas bae menehi pitulungan derma marang nom-noman kang jare perlu banget kanggo kabutuhaning uripe. Bareng wis dipitulungi, ndadak nom-noman mau ora nganggo kandha “terima kasih” ora barang.

Pengalaman nalika lelungan menyang Jakarta numpak sepur, ana sawijining setasiun ana penumpang anyar, yaiku wong wadon kang nggendhong anake isih bayi ora oleh papan lungguh , marga nalika samono penumpange pancen kebak banget. Hawane panas, si bayi mau nangis, marga saka kepepet lan saka suk-sukan.

Ing sandhinge ibu kang nggendhong bayi mau, ana priya papat kang lungguh ing bangku. Saka pangirane mengko rak salah siji saka wong papat mau bakal gelem menehi papan lungguh marang wanita mau, supaya anake ora rewel, tur iya pantes banget ngiras ngajeni wanita. Nanging kabeh priya mau mung kandheg mangerti thok bae, ora tumindak tetulung.

Ing wulang tata-krama kang becik, sabisa-bisa kita nulung marang wong kang kasusahan, kang ringkih lan kang mbutuhake pitulungan. Nanging prakteke ing saiki : arang kang tinemu kang mangkono mau.

Mula saka iku, yen pancen kita nyata kita enggone semu, becike semune wong liya mau ora mung dingerteni bae, nanging ditanggapi, murih bisa laras karo lakuning kasusilan. Gek apa perlune kita ngerti marang semu, nanging ora nuduhake kawigaten kita? Apa paedahe ngerti marang rasaning atine liyan, nanging mung meneng lan nonton bae, ora aweh pitulungan, apese nuduhake perhatian?

Padha miwitana nindakake apa kang kacetha becik, lan kang laras marang tata krama kita. Supaya sebutan “Wong Jawa enggone semu” mau ora mung kandheg ana ing tetembungan bae, ora mung kandheg ana ing umpak-umpakan bae, nanging tumindak, ana ing praktek, maedahi marang bebrayan.

Kajaba iku iya banjur bisa ngangkat drajading kasusilaning bangsa.

Dipethik saka : Tata Krama, Imam Supardi, 1953.

.

Kamis, 14 Oktober 2010

TATA KRAMANE BOCAH MARANG GURU


Ana ing pamulangan, bocah-bocah saliyane diwulang kawruh liya-liya, becike iya diperdi bab tata krama . Upamane nalika teka mlebu sekolah ngadhep gurune , dilelatih matur : “Sugeng enjing, wilujeng enjing, sugeng sonten” lan sapanunggalane, apese iya manthuk tandha aweh hurmat.
Nalika kasep mlebu kelas, kamangka wulangan wis lumaku kudu matur:”Nyuwun pangapunten, kula kasep jalaran jawah “.upamane. Ora kena mbludhus bae mlebu kelas terus lungguh bangkune.
Nalikane nuju arep metu saka kelas marga arep menyang pakiwan, uapamane , ora kena ndadak metu mbludhus bae, nanging matur gurune dhisik: “Bu Guru, keparenga kula badhe dhateng wingking.”
Yen sesuke arep ora mlebu, iya pamit. Dene yen ana keperluan dadakan nganti ora kober nyuwun pamit luwih dhidik, ing dina sesuke nalika mlebu maneh, enggal matur apa sebabe dene wingi ora mlebu.
Ana guru kang nggresah, jare saiki iki, bocah-bocah angel wulang-wulangane bab tata krama. Kudune mung arep mbantah bae, awit kira-kira bae padha nduweni panemu yen tata krama iku kudu dibuwang marga tinggalane kaum feodal.
Ana uga kang ngira, yen tindak tanduk kang sarwa alus iku dianggep tindake wong kang jirih. Kosok baline, tindak tanduk kang kasar dianggep patrape wong kang kendel.
Bocah-bocah kang susila, ora ateges bocah kang jirih lan ora nduweni greget maju, nanging bocah kang bisa aweh pakurmatan marang sapa bae kang pantes dihurmati. Wedi sabarang tindak kang klebu larangan lan kang mitunani wong liya. Wani ngakoni kaluputane dhewe, nanging iya wani ngandhemi bebener lan tekade kang wis dadi keyakinane.
Murid kang sopan lan ngerti marang tata krama iku :
1. Yen kepapag gurune ana ing dalan, ora bakal mlayu ngenthar, nyingkiri. Balik malah sareh mapagake sarta asung kurmat kanthi manthuk.
2. Yen ketemu gurune ana ing toko utawa panggonan liya, ora ndadak ndhelik amping-ampingan wong liya, nanging panggah tenang kaya ora ana sapa-sapa. Yen gurune mriksani , malah banjur asung kurmat.
3. Yen ana sajrone kelas, arep nyuwun pirsa wulangan, ora ndadak enggone ngaturi sarana suwat-suwit utawa tangane ngetheki kaya yen ngundang pitik kae. Nanging sarana ngacungake tangane sarta matur :” kepareng nyuwun pirsa”.
Bocah-bocah iku ing tembe kang dadi kekembanganing bangsa. Iya nom-noman kang saiki iki kang bakal gumanti para sepuh enggone mbanjurake dadi panuntune bangsa. Mula saka iku , bocah-bocah kudu nduweni rasa-pangrasa marang ajining dhiri, ajining bangsa, kudu nggegulang tata-krama kang laras karo jamane.
Aja gampang kelud marang adat pakulinan manca (luar negeri) kang ora mesthi mathuk marang tata cara kabangsan kita.
Bocah-bocah kita becike padha nduweni semboyan :” Putraning bangsa kudu ngerti tata krama”.
Aja dumeh wis dadi wong gedhe mardika banjur ora gelem nindakake suba sita lan unggah – ungguh marang wong tuwa lan gurune.
Aja dumeh pemudha wis nate labuh bangsa, banjur ora perlu ngurmati sapadha-padha.
Aja dumeh wis rumangsa pinter banjur rumangsa kudu diajeni, nanging lumuh ngajeni.
Aja dumeh duwe pangkat dhuwur , banjur lali marang kamardikaning liyan lan ora ngurmati wewenanging liyan.
Lire : Para murid, kajaba sregep ngundhakake kawruh,. supaya pinter ing bab wulangan, wasis ing bab kagunan , uga wajib ngerti marang tata-krama. Srawunge bocah-bocah kudu cedhak karo gurune nanging aja ninggalake tata krama lan suba sita. Ora kena matur marang gurune mung nganggo basa ngoko bae, kaya caturan karo kancane dhewe.

Disadhur saka : Tata Krama, Imam Supardi, 1953.
.

Rabu, 13 Oktober 2010

TATA KRAMANE BOCAH MARANG WONG TUWA.


Bangsa kang wis padha dhuwur kabudayane, ora mung wong-wonge kang wus diwasa bae kang padha ngenggoni tata krama, dalah bocah-bocahe iya padha ngerti marang subasita.
Bocah-bocah ing omah lan ing pamulangan kudu diperdi marang tata krama , supaya ing tembene ora kidhung (kaku) lan bisa ngerti marang sopan santun.
Bapa biyung iya kudu merdi supaya wewatakan lan budine bocah dadi luhur, marga alusing tata kramane. Saranane ora liya , wong tuwa kudu menehi tuladha sarana pakarti , yaiku nglakoni dhewe, kejabane iku kudu tansah tlaten menehi wulangan lesan.
Nalikane bebarengan mangan karo wong tuwa , bocah-bocah dituladhani kepriye carane mangan kang mawa tata krama. Nalikane bocah-bocah dolanan karo kanca-kancane, nalikane diajak maradhayoh, kudu tansah diperdi murih ngerti marang tata krama kang becik.
Upamane nalikane diwenehi apa-apa dening wong tuwane kudu diwulangi aweh panarima, klawan matur : “Matur sembah nuwun” apa “ terima kasih”. Luwih-luwih yen kang menehi iku mau wong liya, si bocah aja nganti lali nelakake atur panuwune.
Yen pamit mulih , bocah iya diwulangi carane wong pamitan.
Tata krama, kang ditindakake wong tuwa ing sadina-dina becik diwulangake marang bocah-bocah baka sethithik, supaya bisa kulina, satemah ing besuke banjur manjing dadi pakulinane dhewe.
Yen bocah arep mangkat sekolah, becike diwajibake pamit :
“Bu, kula badhe bidhal”
“Mbah, keng wayah nyuwun pamit mangkat sekolah “
Samono uga sawise mulih, becike iya kudu matur, apese ngetok marang wong tuwa.
Mangkono yen lelungan menyang pasar utawa dolan menyang omahe kancane , kudu dikulinakake pamit dhisik, supaya ngerti marang pranatan, sarta iya ora bakal gawe bingunge sing ana ngomah.
Bocah-bocah kudu dingertekake nganti manjing dadai pakulinane, yen :
1. Wong memisuh iku ala, ora patut ditindakake dening bocah-bocah kang sopan.
2. Wong menganggo ora dibenikake iku kurang apik, ora patut tumrape bocah-bocah kang ngerti tata krama.
3. Bocah adus tanpa patelesan bebarengan karo wong akeh, karo wong akeh iku saru, ora pantes ditindakake dening bocah-bocah sekolahan.
4. Wong mbebuwang ing papan kang katon dideleng wong liya iku ora sopan, ora pantes ditindakake dening bocah kang susila.
5. Wong kang gawe geger ing pasamuwan utawa tontonan iku klebu ora apik, ora pantes ditindakake bocah-bocah pengajaran.

Disadhur saka : Tata Krama, Imam Supardi, 1953.
.

Pengikut

Matur Nuwun ...