DONGENG DUMADINE RECA MENAK JINGGA.

Ing jamanipun Sang Prabhu Barawijaya IV kagungan putra putri setunggal, ingkang misuwur endah ing warni ngantos kawartos ing mancanegari, nami putri ayu Kencana Wungu. Sasuruting sang Prabhu Brawijajaya IV ingkang gumantos ratu inggih punika sang putri ayu, jejuluk Putri Kencana Wungu.

Ing waktu punika talatah tanah Jawi wetan ugi wonten karaton ageng satunggil, kithanipun ing Blambangan. Menggah ingkang jumeneng nata sang Prabhu Menak Jingga, misuwur ing kadigdayanipun, nanging wujudipun ing atas ing ratu awon warninipun, dedeg cebol kepalang, bathuk nunung mawi ciri pincang.

Pramila sang Prabhu Menak Jingga digdaya , awit kagungan limpung tosan jene, boten wonten barang ingkang boten tumama dhateng punika limpungipun.

Sang Prabhu Menak Jingga, senajan sang Prabhu piyambak, yen kagada limpung tosan jene punika, inggih nemahi seda.

Sareng sang Prabhu Menak Jingga mireng pawartos ing endah ing sang Putri Kencana Wungu ing Majapait, lajeng tindak piyambak anglamar dhateng Majapait; sang prameswari saha kelangenanipun inggih kabekta sedaya, nanging sang putri ayu Kencana Wungu nampik panglamaripun Prabhu Menak Jingga, temahan dados perangan; pra punggawa ing Majapait sami tumpes, boten wonten ingkang saged mengsah klayan sang Prabhu Menak Jingga ; wusananipun lajeng mesanggrah ing dhusun Trawulan, sawetanipun segaran kelangenanipun.

Ing waktu punika lajeng sang putri  Kencana Wungu manggih akal mrih konduripun sang Prabhu Menak Jingga dhateng Blambangan lajeng kabujuk menggah ingkang dados kersanipun sang Prabhu inggih dipunleksanani, nanging langkung rumiyin supados kondur dhateng Blambangan , benjing ngarak sangking Blambangan kemawon.

Sang Prabhu Menak Jingga inggih lajeng kondur.

Sakonduripun sang Prabhu Menak Jingga , sang putri Kencana Wungu angutus dhateng gungning purbongkara andamel reca gambaripun sang Prabhu Menak Jingga, sang prameswari tuwin para kelangenanipun ingkang peparab sang putri Pahita lan Puyengan ; sasampunipun punika reca dados terus kaseleh ing wetaning segaran minangka penget ; tuwin ing waktu punika sang putri ngupados minta sarya sinten-sinten ingkang saged amejahi sang Prabhu Menak Jingga badhe ageng ganjaranipun, yen sampun angsal minta sraya, saderengipun bidhal dhateng Blambangan dipunwuningakaken reca gambaripun sang Prabhu Menak Jingga supados sampun ngantos kalintu.

Katrangan :

Reca Menak Jingga mapan ing sawetane segaran Majapait, ing wewengkon candhi Menak Jingga. Reca iku saiki kasimpen ing Museum Majapait ing Trawulan, Majakerta, Jawa Wetan.

Miturut cathetan Walanda  reca kasebut diarani Mahakala utawa Bairawa. Nanging uga ana ahli sejarah kang ngarani garudha, jalaran ing burine ana gambar suwiwi.

Dongeng kasebut dicathet Walanda saka tuturane Ki Mangun Amidjaja sawijining dhalang wayang krucil ing waktu samana. 

 Gambaran candhi Menak Jingga jaman Walanda. Koleksi : KITLV kanthi sesirah : Ruïne van Modjo-Paid, Residentie Soerabaja., 1852. (Sumber : www.wilwatiktamadani.blogspot.com.)

PANDHITA DRONA MULANG MANAH.

Sang Pandhita Drona kepingin weruh sepira kapinterane manah  para putra raja kabeh kang dadi siswane. Sang pandhita nggawe entha-enthane manuk dhadhali saka wesi. Manuk mau dipapanake ana pucuking wit kang dhuwur banget. Para putra raja kabeh didhawuhi manah endhase manuk. Kaping pisan banjur ngutus sang Yudhisthira . Sawise menthang langkap anginceng prenahe manuk , banjur didangu dening Sang Pandhita :

“Anakku sang Yudhisthira, apa katon dening sira manuk dhadhali kae ?”

“Kasinggihan, bapa . Ketingal.”

“Apa katon kayu kang dipencoki manuk kae ?”

“Ketingal, bapa.”

“Apa katon wong-wong seduluria kabeh ?”

“Ketingal.”

“Wis, wis, wis. Tanpa guna sira menthang langkap. Ora bakal kena manuk dhadhali kae dening sira.”

Tumuli sang Duryodhana didangu. Wangsulane padha karo wangsulane sang Yudhisthira. Banjur ndangu sang Korawa kabeh, wangsulane padha karo Sang Duryodhana. Ora bakal sira kabeh bisa manah manuk kae. Pandhita Drona banjur ndangu marang sang Arjuna:

“Apa katon manuk dhadhali kae, anakku sang Arjuna?”

“Kasinggihan, Bapa.Ketingal.”

“Apa katon kayu kae ?”

“Boten.”

“Apa ingsun katon dening sira?”

“Boten.”

“Apa katon sedulurira kabeh ?”

“Boten.”

Sang Pandhita Drona meneng sadhela, banjur ndangu :

“Apa katonendhase manuk kae dening sira, uga awake ?”

“Boten.”

Mangkono ature Arjuna , lega atine Pandhita Drona, banjur dhawuh supaya nglepasake panah. Cumlorot panahe sang Arjuna. Sanalika tugel gulune si manuk kena panahe sang Arjuna.

Inti sarine crita mau, lamun wong nduweni gegayuhan kudu manther , pokus (focus) marang apa kang digayuh. Madhep, mantep, ati karep. Ora kena dlera-dlere satemah ora katekan sedyane . Kaya sang Arjuna, sing ana ing pikire mung gulune manuk, awak lan endahse manuk wis ora katon.

DONGENG MULA BUKANE RECA JAKA DHOLOK.

Negara Majapait lagi kesaput ing mendhung peteng. Prabhu Brawijaya lagi sekel penggalihe jalaran ratu ing negara Bali mbalela, arep njongkeng kawibawaning negara Majapait.

Ing desa Kandhang Gajah, kang isih kebawah Majapait,  ana mbok randha duwe anak lanang jenenge Jaka Dholok. Jaka Dholok sekti mandraguna, ora tedhas tapak paluning pandhe sisaning gurenda. Bareng krungu yen sang Prabhu nandhang sungkawa, dheweke kepingin banget mbela tanah wutah getihe Majapait. Mula dheweke banjur sowan menyang negara Majapait.

Nalika samana ing Majapait lagi ana pisowanan agung. Jaka Dholok banjur sowan ngabyantara ana ngarsane Sang Prabhu,  Jaka Dholok banjur matur, “Kula sagah ngawonaken ratu ing negari Bali,”

Sang Prabhu Brawijaya rena penggalihe krungu ature Jaka Dholok, banjur ngendika, “Yen pancen mangkono, ingsun pangestoni, lamun prekara iki bisa rampung, apa panjalukmu ingsun turuti.”

“Sendika dhawuh, nanging kawula nyuwun inah tigang dinten.”

“Lho, kok ndadak nganggo inah barang.”

“Nun inggih, kawula badhe nenuwun dhumateng dewa ingkang akarya jagad , supados menapa ingkang dados gegayuhan kula saged kasembadan.”

“Taklilani, nanging aja pisan-pisan sira mblenjani janji. Lamun sira mblenjani janji bakal ingsun tigas gulunira.”

Sawise rampung anggone sowan, Jaka Dholok banjur bali menyang desane, age-age semedi ana senthong sing wis dicawisake.

Watara telung dina sawise entek inahe, Jaka Dholok durung ketara sowan maneh menyang Majapait. Sang Prabhu ngendika marang punggawa prajurit, “He prajurit, coba delengen kepriye kahanane si Jaka Dholok. Iki wis titi wancine Jaka Dholok budhal menyang pulo Bali.”

Prajurit sabregada banjur budhal menyang desa Kandhang Gajah nggoleki Jaka Dholok. Tekan omahe Jaka Dholok katon sepi ora ana pawongan siji-sijia. Sanalika lawang omah banjur dipeksa dibukak. Ditliti saben pojok,  ora ana. Nalika mlebu senthong, ora ketemu sapa-sapa, mung ana reca kang patrape lagi muja semedi. Pranyata Jaka Dholok wus malih dadi reca. Reca iki nganti saiki karan reca Jaka Dholok.