Rabu, 30 Juni 2010

DHANDHANG UNGAK-UNGAK


“Ngaten lho mbah, griyane calon besan menika majeng ngidul, dene griya kula majeng ngaler. Niku dospundi ? Angsal napa mboten ?” pitakone Partana menyang mbah Guna.
Mbah Guna iku dhukun petung sing kondhang. Saben wong arep nduwe gawe, mantu apa nyunatake mesthi njaluk tulung marang mbah Guna supaya nggolekake dina sing becik. Petunge cespleng, mula ora aneh yen mbah Guna kesuwur.
“Lha kaya ngono kuwi jenenge dhandhang ungak-ungak utawa dhandhang anguk-anguk. Ngerti sampeyan maknane ?” pitakone mbah Guna.
“Nggih kula boten ngertos,” wangsulane Partana.
“Dhandhang niku tegese manuk gagak. Ungak-ungak sampeyan ngerti. Dhandhang niku perlambange tiyang ajeng pejah. Sampeyan rak ngerti dongenge . Yen enten manuk gagak pating graok samber-samberan, mesthi..... kena dipesthekake ....yen badhe enten tiyang pejah. Napa melih yen adu cocor. “
“Adu cocor niku sing pundi mbah ?”
“Adu cocor niku omah sing adhep-adhepan mung keletan dalan. Ngoten niku boten becik”
“Napa nggih saestu ta mbah.”
“Lho, sampeyan kok boten percaya. Ngelmu kula niku ngelmu titen, tegese neniteni kedadean-kedadean sing empun klakon. Lha yen ngango rumus nggih boten enten. Niku empun kathah buktine. Nika si Warsini nalika rabi kalih Suman , rak boten jujur ta. Salah siji mesthi ana sing mati ndhisiki. Bardi kalih Sumarti nggih ngoten.”
“O, enggih.” Partana ngiyani.
“Sak jane empun kathah tiyang sing njaluk tulung dhateng kula niku, sedaya nggih sami nurut napa sing kula omongake. Lha kangge conto sing sae nika, Yu Waginah nalika ajeng besanan kaliyan Sumadi. Waune griyane yu Waginah madhep ngetan, dene Sumadi madhep ngulon. Bareng njaluk tulung teng kula, nggih kula kandhani .... ngoten niku boten becik. Omahe lajeng diputer ngoten lho.”
“Diputer dospundi, mbah?”
“Nggih dielih adhepe. Waune madhep ngetan, saniki madhep ngidul.”
“Enggih, nggih mbah. Waune lawange madhep ngetan ngadhepake dalan saniki dalane rak enten ngiringane. Napa boten enten cara sanesipun ta mbah ?”
“Cara sing dospundi ?”
“Nggih upamane, mengke mantene mlebet saking kilen, napa saking pundi ngoten?”
“Nggih boten saged. Barang ngoten kok sampeyang enyang. Nek boten saged nggih boten saged. “
“Lha dospundi ta mbah. Wong bocahe niku empun padha senenge.”
“Lha nek kula boten wani. Sampeyan wurungaken mawon. Kanggene kula sanajana liya kutha tetep kula boten wani. Upamane ngriki, kalih sampeyan gadhah mantu tiyang Jakarta. Kanggene kula tetep boten wani. Dene sampeyan meksa, akibate kula boten melok nanggung lho. Mengke ampun nyalahake kula.“

Krungu krenahe mbah Guna sing kaya mangkono, atine Partana bingung, sebabe srawunge anake wedok karo calon mantune wis kaya-kaya ora kena dipisahake. Esuk sore, awan bengi bocah loro tansah runtang-runtung ngalor ngidul. Saben Partana kepethuk tangga mesthi di semantakake kapan olehe arep mantu ? Partana wis rada rikuh karo tangga teparo jalaran bola-bola disemoni. Yen suwe-suwe ora ndang dinikahake ora becik dadine. Mengko yen nganti mbobot gek kepriye. Mendah wirange. Lha saiki sing dadi ganjelan prekara omah. Omahe calon mantu ngulon, dene omahe Partana dhewe madhep ngetan. Njaluk tulung mbah Guna diaturi supaya metung, diwanti-wanti aja nganti diterak, jalaran gedhe balake. Jarene mbah Guna akeh kedadean sing kena kanggo conto, akeh-akehe ana kedadean yang ora kepenak.
Apa arep klakon diwurungake ? Kok kaningaya temen. Wong bocah wis padha senenge, saben dina runtang-runtung. Yen nganti dipisahake apa ora mesakake ? Ya yen ora nglalu ? Menawa nganti nglalu sing rugi ya sapa , yen ora awake dhewe. Atine Partana jibeg.
“Piye buke?,” pitakone marang bojone.
“Lha ya embuh ta pak. Aku dhewe ya melu bingung. Mbok njajal menyang nggone besan. Coba dirembug sing apik. Mbok menawa nemu dalan liya”
“Apa ya ngono ta apike ?”
“Ya njajal ta. Kabeh mau dicoba .”
Bakda Mahgrib Partana karo bojone sida menyang omahe calon besan . Ing dalan wong loro mung meneng-menengan wae. Padha ngenam gagasan dhewe-dhewe. Kepriye mengko tanggapane besan yen dheweke murungake nikahane anake? Apa besan ora nesu ? Ya yen nesune mung tata lair wae, ora dadi ngapa, bakal didhadhagi. Janji gelem njaluk ngapura, Partana yakin yen bakal diapura . Lha yen mlaku batin, gek kepriye dadine ? Ngerti-ngerti lakune wis teka omahe calon besane.
Sawise bage-binage sawetara, nakokake kabar keslametan banjur miwiti apa sing dadi tujuwane.
“Nyuwun ngapunten san, kok kula nolak menika boten. Nurut petangan, menika wonten sing geseh. Menika kados pundi ?” Partana ngandhakake wigatining rembug.
“Geseh dospundi ?, “ pitakone calon besan.
“Kula kalih penjenengan menika sagged dipun wastani dhandhang ungak-ungak utawi dhandhang anguk-anguk. Menawi dipun lajengaken mangke salah satunggal mesthi wonten ingkang pejah”
“Lajeng kersane kados pundi ? “ pitakone calon besane ngangseg.
“Rehdene kula boten wantun nerak pepacuh menika, kula suwun kanthi dhanganing penggalih, bab nikahipun ndhuk inggih anak kula kaliyan putra panjenengan dipun wurungaken kemawon.”
“ Lha ....”, calon besane kaget. “Menika menapa sampun dipun galih ingkang saestu ?”
“Inggih sampun. Miturut mbahipun ndhuk menika menawi dipun lajengaken mangke kirang prayogi.”
“Menawi kersa penjenengan kados makaten, lan menika sampun dipun galih ingkang saestu, kula namung ndherek kemawon. Namung kula suwun panjenengan piyambak ingkang ngendikan kaliyan putranipun.”
Blong, rasaning atine Partana , dene calon besane uga nyarujuki apa sing dadi kekarepane. Enggal –enggal Partana nyuwun pamit sawise rampung rembugane.
Dina candhake, wayahe sore bubar wayah Ngasar, bocah sakloron diceluk dijak rembugan. Partana ngandhakake yen mau bengi wis rembugan karo calon besan, yen sesambungane antarane anake wedok karo bakal bojone ora perlu diterusake.
“Aja dadi atimu sakloron, aku ora duwe niyat apa-apa, kejaba mung kanggo kabecikanmu sakloron, “ kandhane Partana menyang anake lan calon mantune .
Anake wedok bareng krungu kandhane Partana banjur bradhat mlayu mlebu kamar, ungkeb-ungkeb nangis ana njero kamar. Nganti seminggu anake wedok isih nangis wae, ora gelem metu saka kamar, ora gelem tandang gawe. Sangsaya suwe awake sangsaya kuru, kuru, kuru .......

---------000----------

Sasi Besar, sasi becik, sasi wayahe akeh wong duwe gawe. Meh saben dina Partana nampa ulem-ulem manten. Sajroning sasi iki wis kira-kira ana undhangan sepuluh sing ditampa Partana. Bayaran sesasi entek kanggo nyumbang – cara Surabaya buwuh--- menyang nggone wong duwe gawe. Arep ora teka, rumangsa isin jalaran diundang, gek mangka tangga cedhak utawa kenal apik. Arep teka, kanthong rasane wis tipis banget. Mengko jagane pangan apa, kamangka tanggale isih dawa ?
“Sampeyan dijak mbesani mbah Guna ora , Lik ?” pitakone Kadimun menyang Partana.
“Mbesani menyang ngendi?”
“Jarene menyang Nganjuk.”
“Ya dijak ora dijak, aku tetep melu. Yen nganti ora melu aku rak isin. Kapan budhale?”
“Sesuk esuk.”
“Ya, yen ngono aku tak cepak-cepak.”
“Arep nggawa apa ta, wong mbesani wae, rak cukup nggawa amplop.”
“Lha apa ora nggawa salin , wong lunga adoh?”

Esuke Partana sida budhal melu mbesani anake mbah Guna menyang Nganjuk. Neng dalan wong-wong sing melu mbesani ora ngrembug bab mbesani malah-malah sing dirembug bal-balan. Pancen Piala dunia nyedhot kawigatene wong akeh. Saben dina dadi bahan caturane wong-wong sadonya.
Ora krasa rombongan besan wis teka ing nggone sing duwe gawe. Kabeh padha enggal-enggal mudhun saka montor, njujug menyang pondhokane penganten lanang. Ana sing perlu menyang buri, saperlu wisuh utawa raup. Sawise mambu banyu, rasane awak krasa seger. Sawise tata-tata upacarane penganten wis rampung, penganten lanang diirit menyang papan pahargyan.
Satekane papan pahargyan Partana kaget,” Lho omahe besane mbah Guna ki rak madhep ngalor, kamangka omahe mbah Guna madhep ngidul.....”, Partana banjur nyedhaki mbah Guna banjur takon ,”Mbah, niki rak dhandhang ungak-ungak ?”
“Aku lali, aku mrene kae wayahe bengi, dadi ora ngerti lor kidul.”
“Ooooo, yen lali dhanyange ya melu lali ta ?,” Partana mesem kecut.


Surabaya,. 1 Juli 2010.

Minggu, 27 Juni 2010

GRAHANA


Rembulan benjo dhepipil ing pipining mega
lara dicokot buta
langit sigar gumelar tanpa sabawa, surem
manuk engkuk celuk-celuk neng dhuwur gumuk
peri gentayangan golek kanca
bocah-bocah dolan nggebug buta kang lagi mangsa
sambe kala lunga nggendring ndhelik ndremimil neng pojoking watu sungil
lara-lara aja mara , rahayu sing padha teka
dongenge simbah jaman kuna

bocah dolan, bocah jamuran wis ora ana
kegiwang rembulan kothak
kentir ing crita kang mili dawa
lunjak-lunjak ngguyu nyekakak

grahana teka
ora ana bocah dolan sing nggebug buta.


Surabaya, 27 Juni 2010.

Selasa, 22 Juni 2010

VILLA KEDHUNG KANDHANG


Calon besan wis mara menyang omah, saperlu nakokake anake. Mara sakloron. Tekane besan ya ditampa kanthi becik. Sawise tata lungguh banjur wiwit padha rembugan.
“Ngaten pak Ngadiman sarimbit “, pak Marta wiwit mbukani rembug. “Sowan kula kekalih menika saperlu badhe miterang. Menapa leres bilih keng putra menika dereng wonten ingkang nyancang?”
“Saleresipun .......,” wangsulane pak Ngadiman.”Suwaunipun inggih sampun wonten ingkang nyancang. Nanging samenika kawontenanipun sampun pisah malih. Pramila kenging dipun wastani sampun mardika, tegesipun sampun bebas boten wonten ingkang nyancang malih.”
“Menawi makaten, inggih waleh-waleh menapa, sowan ngriki saperlu angebun-ebun enjang anjejawah sonten. Kula menika dipun tangisi anak kula jaler supados nglamar keng putra. Inggih menawi wonten keparengipun lilah panjenengan, badhe kula jodhokaken kaliyan anak kula.”
“Inggih boten tedheng aling-aling, menawi kersa panjenengan kados makaten kula tampi. Dene bab dinten panggihipun mangke kula sowan dhateng dalem panjenengan sekalian.”
“O, boten perlu. Panjenengan boten sisah tindak dhateng panggenan kula. Cekap kula kemawon ingkang sowan ngriki.”
“Inggih adat ingkang kalimrah ing bebrayan rak makaten. Menawi panjenengan saking pihak jaler sampun rawuh ing ngriki, kedahipun kula , saking pihak estri atur wangsulan sowan dhateng dalem panjenengan.”
“Boten sisah. Kanggene kula boten perlu. Kula kemawon mangke ingkang sowan ngriki malih.”
“Boten wonten menapa-menapa. Kula kemawon ingkang sowan ngriki.” Pak Marta ngukuhi panemune.
“Mangke kemawon menawi wekdalipun sapekenan. Mangke gendhuk kula sepekeni wonten Kedhung Kandhang.”
“Kedhung Kandhang pundi ?”
“Malang. Kula, awon-awon wonten ngrika gadhah papan palereman. Cara sakmangke dipun wastani villa”
“O makaten ta. Mangga – mangga kaliyan dipun rahabi menapa wontenipun”, pak Ngadiman ngacarani marang tamune supaya ngrahabi apa sing disuguhake.
“Inggih- inggih , matur nuwun. Malah wonten wingking griya menika wonten kebonipun apel. Kalaresan samenika nembe mangsanipun awoh. Namung dereng sepuh. Mangke menawi panjenengan tindak ngrika kula jamin mesthi remenipun.”
“Inggih, “ wangsulane pak Ngadiman.
Suwe anggone omong-omongan ngalor ngidul, calon besan banjur nyuwun pamit.
“Mangga mangga, ndherekaken sugeng tindak,” pak Ngadiman nguntapake teka plataran.

Jam setengah loro bengi sawise calon besan mulih pak Ngadiman ora bisa turu. Isih lungguh dhelog-dhelog ana ndhuwur kursi ngadhepke lawang. Sikile dislonjorake ana ndhuwur meja. Karo rokokan sebal-sebul . :Lagi ngenam pikir, dene dheweke gumun karo omongane calon besane, ya -- pak Marta. Yen dilaras-laras apa sebabe dheweke ora oleh teka menyang omahe besan. Wis dadi adat kalumrahane neng bebrayan yen wong nglamar iku diwales di tekani omahe. Kena ngapa ing dina iki besan ora gelem ditekani? Ana wewadi apa kok ora gelem ditekani ? Pak Ngadiman wiwit nduwe rasa sujana, rasa curiga marang si calon besan. Yen dideleng omongane gedhe muluk-muluk , ora ana endheke babar pisan. Ngaku yen duwe villa neng Malang, ngaku duwe kebon apel telung hektar nanging kok ora gelem disanjani.
Sing njalari ruwet ngono satemene anake wedok. Lair dina Setu Paing. Setu sanga paing sanga, yen digunggung wolulas. Neptu wolulas disebut rajaning dina. Neptu- neptu liyane ora ana sing luwih dhuwur saka Setu Paing. Yen pintere mono ora maido, anake wedok lulusan sekolah dhokter, lan saiki ya wis dadi dhokter. Karepe wong tuwa, sapinter-pintere anak kudu nurut karo wong tuwa. Ning atine kakune ora kena dieluk, ora kena ditekuk. Yen wis duwe karep kudu katekan karepe. Ora ana sing bisa ngendhakake. Yen ora keturutan karepe njur njegot, turu ora gelem tangi-tangi. Tanggape marang ibune barang ya padha wae, ora kena ditekuk.
Prekara jodho ya ngono. Satemene pak Ngadiman wis duwe calon. Bocahe nggantheng, ya sopan lan wis cekel gawe. Balik sing calon mantu saiki, yen bocahe pancene nggantheng ning nganti saiki durung nyambut gawe. Lha kepriye mengko yen wis rumah tangga ? Apa mung nggantungake marang asile sing wedok ? Wong lanang iku minangka saka gurune rumah tangga, dadi panutan, yen nganti ora gelem nyambut gawe gek kepriye ?
“Aku trima mati wae, pak, yen ora entuk Mas Narta,” kandhane nalika ditakoni.
Ora rinasa , n gerti-ngerti bedhug subuh wis ditabuh.

------------000----------

Dina tempuking penganten ora ana kedadean apa-apa. Kabeh lumaku kanthi lancar, gangsar ora alangan sawiji apa. Atine pak Ngadiman ayem. Lakune pahargyan penganten semuwa. Bocah-bocah cilik lan wong-wong sakiwa tengene omah padha nonton penganten pating jrabing ing njabane pager. Kabeh padha alok , mantene ayu- mantene ayu. Pak Ngadiman sing rumangsa duwe anak wedok rumangsa mongkog, rumangsa bombong dene mantene anake dirasani apik dening tangga teparo.
Dina kaping telu, ana kedadean sing gawe mangkele ati. Manten anyar lunga wiwit sore. Jarene arep menyang pasar sore. Dienteni nganti jam sewelas durung katon bali,.jam rolas, jam siji meksa durung bali. Jam loro lagi ketok bali.
Thok, thok, thok , swarane lawang dithothok saka njaba.
“Mlebua wae. Lawange ora tak kunci,” wanngsulane pak Ngadiman.
“Menyang endi wae, yah mene kok lagi mulih,” patakone marang anake wedok.
“Nonton bareng-bareng pak, menyang Taman Bambu Runcing,” wangsulane anake wedok.
Pak Ngadiman ya mung meneng wae, sanajan ing atine rada cekot-cekot. Arep diseneni, wayahe wong turu, mula ya mung trima meneng wae.
Pancene saiki wayahe wong-wong padha kedanan bal-balan Piala Dunia. Wong sa donya –paribasane- kabeh padha gandrung nonton bal-balan sing dianakake patang taun sepisan. Mbok ya ngelingi yen dheweke manten anyar durung ganep sepasar. Jaman biyen yen manten anyar ora oleh saka ngomah yen durung selapan dina. Yen mung arep nonton bal-balan wae mbok ya ana ngomah, wong omah ya ana TV. Upamane kancane sing lanang nonton neng omah rak bisa. Ngajak wong lima, apa sepuluh, gedhe-gedhene wong rong puluh rak bisa wong omahe ya jembar. Prastawa-prastawa sing kaya ngono sing marahi sirahe pak Ngadiman tambah cekot-cekot.

------------000-----------

Teka dinane sepasaran. Besane, lantaran anake wedok kepingin yen sepasaran mengko arep disepasari neng Kedhung Kandhang, Malang. Jarene karo nyambangi villane sing ana Malang lan nonton kebon apel, wong saiki wayahe wis awoh.
Budhal saka ngomah pak Ngadiman kumudu-kudu weruh villane besane. Neng ndalan ora dicritakake. Cekake wis teka Malang. Katon omah gedhong njenggarong neng tengah-tengah kebon apel. Nyawang ngiwa, nengen sing ana mung kebon apel. Sesawangan sing pancen nyenengake sapa wae sing ndeleng. Sing katon mung warna ijo royo-royo, kaya penganten anyar.
Tekane penganten lan pangombyonge disubya-subya. Besan gupuh anggone mbagekake si penganten lan para pangombyong. Sawise lungguh sawetara lan wawan rembug sauntara lumrahe wong sepasaran, lan mangan apa sing disuguhake pak Ngadiman kepingin mlaku-mlaku ing sakiwa tengene omah gedhong. Anggone mlaku mubeng-mubeng njur marani wong sing megawe ana ing jero kebon kono.
“Nembe merdamel napa, pak?”, pitakone pak Ngadiman marang salah sijine wong ing kono.
“Niki lho, nembe pados rumput kangge pakan mendha.”
“Mendhane kathah ta, pak ?”
“Alaaah mboten, namung gangsal.”
“O,....... nuwun sewu kula badhe taken?”
“Taken napa, pak ?”
“Sing gadhah kebon niki sinten, pak?”
“Pak Mardi. Niku sing agemane bathik ijo wau.”
“Sanes pak Marta,”
“Sanes. Pak Marta niku adhine pak Mardi.”
“O.....,Nuwun sewu pak, kula badhe nglajengaken lampah ”
Ora suwe pak Ngadiman pamit bali marang wong mau. Neng dalan ngudarasa sajroning batin,”Besan kakehan gludhug kurang udan.”


Surabaya, 23 Juni 2010

Minggu, 20 Juni 2010

RSBI, RENCANA SEKOLAH BESAR IURAN

RSBI saiki lagi digandrungi wong sa Indonesia. Wiwit saka Sabang nganti teka Merauke pada kepingin nyekolahake anake menyang RSBI. Daya pangaribawane tembung "internasional" pancen ngedab-edabi banget. Apa ta sing diarani standar internasional? Krungu-krungu gurune yen mulang nganggo basa Inggris. Pancene saiki yen ora nganggo cap internasional ora payu, kurang gagah. Mula sekolahan-sekolahan uga mbudidaya kanthi cara apa wae supaya sekolahane klebu golongan internasional mau. Apa akibate ?
Siji, gurune dipeksa sinau maneh. Pancen wis wajibe guru-guru kudu tansah nambah ngelmu. Ana sing les basa Inggris, ana sing sekolah S2 lan uga ana sing sekolah S3 barang. Sing lulusan PGSLP minggir, jalaran pancene wis wayahe pensiun. Guru-guru yen mulang kudu nganggo basa Inggris, paling ora dwi bahasa utawa bilingual yaiku : Basa Inggris, Matematika, IPA.
Kanggone guru, kudu bisa mulang nganggo basa Ingris, mula sadurunge ngomong mikir dhisik basa Inggrise piye. Contone guru kandha :
1.
Basa Jawa : Ngapa kowe bola-bali metu ?
Basa Indonesia : Mengapa kamu kembola-kembali keluar ?
Basa Inggris : Why you back-beck go out ?

2.
Basa Jawa : Indah mlaku-mlaku ana ing mall.
Basa Indonesia : Indah berjalan-jalan di mall.
Basa Inggris : Indah walking-walking in the mall.

3.
Basa Jawa : Lha iya. Aku mau ngomong apa ?
Basa Indonesia : Lha iya. Saya tadi bilang apa ?
Basa Inggris : Lha iyes. I was said what ?

Iku lagi perkara basa. Gurune bingung golek tembung , muride ya bingung anggone nampa. Ngerti-ora ngerti dianggep ngerti. Yen ora ngerti nganggo basa Tarzan. Durung perkara liya-liyane.
Negara sing kena kanggo conto : Malayasia. Malaysia saiki nyuwak basa Inggris dianggo wulangan-wulangan ing sekolahan. Jalaran bijine wulangan sing nganggo basa Inggris mudhun.
Kanggone murid, mikir isine wulangan wae wis kangelan. Isih ditambahi basane guru sing ora cetha. Dadi kangelan pindho.
Jalaran internasional wragade uga internasional. Ana sing kandha yen sumbangan saka wong tuwa wali murid ora mung atusan ewu repis, nanging yutan. Malah-malah ana sing kandha nganti puluhan yuta. Lumrahe sing bisa mlebu menyang sekolah RSBI anake wong sugih-sugih, nanging iku lagi tembung jarene. Mula tembung RSBI banjur diplesetake Rencana Sekolah Besar Iuran.
Ana maneh tembung plesetan sing rada nggatelake ati yaiku : guru lan kepala sekolah RSBI itu tegas-tegas, tegel tur .......

Kamis, 10 Juni 2010

SASTRA JENDRA


Omahe mencil, rada adoh karo tangga-tanggane, cedhak kuburan. Omah joglo cete ijo, jenggarong magrong-magrong. Balene manggon ing ngarep, omah gedhe ana sisih mburi, sisih wetan pawon, madhep ngidul. Omah gebyog modhel kuna sing umure wis kira-kira satus taun. Omah iku arupa warisan saka mbahe biyen. Platarane amba mula samubarang tanduran ana. Ana ngarep omah ditanduri wit-witan lan kekembangan. Ana pring gadhing, ditandur ing panggir pager pojok wetan. Tebu wulung ditandur ing pinggir pager pojok kulon. Kembang kenanga, ana pirang-pirang werna. Ana kenanga Jawa, ana kenanga Jepang, ana kenanga Thailand . Wit kates uga ana, ana kates Jawa ana kates Jepang, lan uga kates Thailand. Wohe pating grandhul nyenengake. Uga ana kates gantung sing lumrahe dianggo jamu. Biasane kates gantung iku dibutuhake wong kanggo jamu. Kembang kates gantung bisa dimasak, dioseng-oseng njur dicampur urang segane anget-anget, jan nikmat banget. Klapa gadhing ditandur ing cedhak regol. Lumrahe kanggo pajangan yen ana wong duwe gawe mantu, uga dianggo ubarampe sarat nalika slametan mitoni jabang bayi isih ana ing kandhutan. . Ing mburi omah ana barongan pring rada rungkut. Yen disawang saka kadohan swasana ing sakiwa tengene omah rada ayom lan ayem.
Ora mung tanduran sing gedhe-gedhe wae, ing plataran mau uga ditanduri empon-empon sing lumrahe diarani tanduran “toga”, tanaman obat keluarga. Pancen pamarentah ora leren-leren anggone menehi penyuluhan supaya para warga nandur tanduran toga iki. Akeh manfaate tumrape wong-wong ing padesan. Apa maneh desa mau rada adoh saka Puskesmas sing anane mung ing kecamatan. Saka Puskesmas dohe kira-kira lima utawa nem kilonan. Kamangka dudu dalan jurusan sing diliwati bis utawa truk. Karone maneh saiki yen saiki arep mertamba, ragade larang. Kudu ngetokake dhuwit atusan ewu, bisa-bisa malah nganti yutan barang. Kamangka pengasilane wong padesan mung saka anggone ngolah sawah, ora ana pametu liyane tetanen. Mula wong tani lagi bisa nyekel dhuwit yen lebar panen.
Dhek sedhela kae ana wong tiba saka wit klapa, arep ditumpakake montor , tanggane ora ana sing duwe. Arep digonceng pit montor disilihake tanggane , ora bisa lungguh jalaran kira-kira boyoke sing cuklek. Mula kepeksa digawekake amben cilik saka pring banjur digotong, dipikul wong papat menyang Puskesmas. Untung wae jiwa gotong royonge isih diuri-uri, mula sing melu nggotong lan mikul menyang Puskesmas ya wong akeh, kira-kira wong sepuluh, tanpa diprentah. Anggone nggotong genti-genten. Yen ana sing kesel banjur digenteni liyane.Durung, yen ana wong sing arep nglairake. Pirang-pirang dina bayine durung lair-lair. Kamangka mbah dhukun wis ora bisa ngatasi lan kudu digawa menyang Puskesmas. Mula wong-wong banjur tetulung nggotong lan mikul menyang Puskesmas.
Yen mung lara panas, ngelu, mencret wae tambane cukup golek ing sajerone pekarangan. Lara panas ditambani godhong dhadhap serep, lara mlembung utawa kembung cukup ditaleni wit sembukan, lara mencret ditambani kunir diparut dicampur karo enjet njur dicekokake. Yen mencrete ora waras-waras digolekake ampet-ampet pupus jambu kluthuk , digerus banyune diombekake. Mayar wae . Sing susah lan rekasa yen ana wong ketaman lara abot, disuwuk ora waras, digolekake dhukun mrana-mrana ora jodho. Untunge saiki ana program Jamkesmas sing bisa ngentheng-enthengake sanggane wong sing lagi ketaman lara.
Sapa ta sing duwe omah iku ? Mbah Tarna. Wonge wis rada tuwa , kira-kira umure wis suwidak lima taun. Dene mbah Tarna wedok isih ketok rada enom. Biyen kawine dhudha oleh randha. Ning randha lanjar. Umure kacek rada akeh, rong puluh taun. Mbah Tarna umur patang puluh taun nggawa anak loro. Saiki wis omah-omah dhewe, sing siji neng Surabaya, sijine neng Jakarta. Dene mbah Tarna wedok randha lanjar sing lagi umur rong puluh taun. Mbah Tarna wedok dhewe rabi umur nembelas taun. Anggone jejodhoan durung duwe anak. Jalaran neng desa golek pangan angel , mula bojone mbah Tarna wedok banjur lunga bara menyang Tanjung Pinang. Lawas ora mulih-mulih. Ora layang ora kabar, apa maneh kirim pangan. Krungu-krungu kabar jarene neng Tanjung Pinang malah wis kecanthol wong kana. Dadi ora nate mulih babar pisan.
Akeh wong mara menyang omahe mbah Tarna, perlune mertamba. Sing nambani dudu mbah Tarna lanang, nanging mbah Tarna wedok. Mula bukane mbah Tarna wedok bisa nambani wong jalaran nemu carang pring. Nalika samana ana wong butuh pring kanggo pager nembung marang mbah Tarna.
“ Negara dhewe, Man. Goleka neng mburi omah, butuh pirang lonjor ta ?,” kandhane mbah Tarna wedok.
“Namung tigang lonjor, mbah. Kangge nyulami pager ngalas, wong dibrobosi wedhus,” kandhane Sadiman.
“Miliha sakarepmu !”
Sadiman banjur menyang lebuh mburi negor pring, nalika ngrenceki pring nemu carang pring rada aneh. Banjur kandha menyang mbah Tarna wedok.
“Niki enten carang sing aneh mbah,” kandhane Sadiman.
“Aneh piye , Man ?” , pitakone mbah wedok karo marani Sadiman.
“Niki lho saeros carange enten kalih,”
“Ya iki sing diarani pring pethuk , kena kanggo jimat, Man. Kene dak simpene”
Pring mau banjur direnceki dipilih sing dibutuhake wae, digawa mulih banjur disimpen ing jero lemari. Bengine mbah wedok ngimpi yen ditekani wong tuwa wis kaki-kaki penganggone sarwa putih, karo nyekel teken. Wong tuwa mau kandha menyang mbah wedok, “ Tini, pring iku rumaten sing becik. Kuwi kena kanggo sarana tetulung marang wong liya. Yen ana wong sambat lara panas, ngelu pring mau kumen, banyune banjur ombekna.” Sabubare kandha mangkono wong tuwa mau banjur ilang.
Temenan dina candhake ana tanggane mbah Tarna liwat ing ngarep omah banjur diaruhi, “Arep nyang ngendi, Mar?”
“Ajeng tumbas bodrex mbah. Niku lho gendhuk empun tigang dinten awake sumer boten mantun-mantun,” wangsulane Marni.
“Njajal gawanen mrene”
Anake Marni digawa menyang omahe mbah Tarna. Ing kana diwenehi banyu supaya diombekake marang anake. Pranyata waras. Wiwit dina iku ana wae sing teka menyang omahe mbah Tarna perlu mertamba. Ora mung mertamba wae malah yen ana perlu liya uga ana. Upamane petung ngedegake omah, pindhahan, mantu lan malah ana sing nakokake kepriye nasibe ing tembe mburine.
Wis kira-kira telung sasi mbah Tarna duwe dhayoh sing rada beda karo lumrahe wong mertamba. Lumrahe wong mertamba iku mung pisan pindho, akeh-akehe ping telu. Dhayoh iku sering teka, kadhang seminggu ping pindho kadhang-kadhang ping telu. Mula banjur dadi rasanane tangga teparo. Umur-umurane kira-kira sebabag karo mbah Tarna wedok. Rasanane wong-wong jarene lagi ngaji ngelmu. Jenenge Sugiman, omahe neng desa Janti rada adoh desa kono, ya watara rong kilonan.
Dinane malem Jemuah, bakda Mahgrib Sugiman wis ana ing omahe mbah Tarna. Ora kaya biasane omahe mbah Tarna tansah bukakan nganti wengi. Dina iku bakda Mahgrib wis tutupan. Wong-wong tanggane mbah Tarna ya rada gumun.
“Kadingaren , mbah Tarna yah mene wis tutup lawang,” kandhane Kang Sarta karo nyruput wedang neng warunge yu Nah cedhak omahe mbah Tarna.
“Jarene..... mbah Tarna lunga menyang Surabaya, endhang putune.” Kandhane Kamdi.
“Lha ..... Sugiman mau apa ana kono ?” pitakone Kang Sarta curiga.
“Kaya –kaya bakda Mahgrib mau wis neng kono,” wangsulane Kamdi.
“Wah iki glagate ora kepenak iki. Ayo lapor pak RT, “ kang Sarta ngajak Kamdi.
Sawise mbayar wedang, wong loro mau banjur menyang omahe pak RT, kandha yen Sugiman ana nggone mbah Tarna kamangka mbah Tarna ora ana.
“Ngoten niku rak boten sae ta, pak RT,” lapurane Kang Sarta.
“Wis aja rame-rame . saiki paranana Kija Hansip, aku dak lapor pak RW, karo ngandhani pak Bayan, lan mbah Kamituwa. Nanging aja grusa-grusu, kudu ditliti dhisik,” kandhane pak RT.
Temenan, ora suwe wong-wong wis ngumpul ana omahe mbah Tarna. Sawise ditilti pranyata ana kahanan sing ora bisa gawe tentreme masyarakat. Lawang banjur digedhor. Mbah Tarna wedok karo Sugiman digawa menyang bale desa, diirit wong akeh.
“Mbah, niki pripun. Sampeyan niki empun sepuh, kok sampeyan duwe polah kados ngeten niki pripun?” kandhane pak RW.
“ Polah napa ? Kula niki saweg mejang ngelmu.”
“Ngelmu napa. Wong ngelmu kok kados ngoten.”
“Ngelmune Begawan Wisrawa sing diturunaken dhateng Dewi Sukesi. Sampeyan nate ningali wayang napa boten?”
“Ngelmu Sastra Jendra ?”
“Lha enggih. Sampeyan dhewe nggih ngerti.”
“Tapsire boten ngoten mbah.”
“ Ngelmu niku kelakone kanthi laku. Sing dilakoni Begawan Wisrawa rak padha kalih sing kula lakoni. Tapsir sing kados pundi ?” kandhane mbah Tarna wedok. Omongane akeh kemriyek ora kena diselani. Didunung-dunungake tetep ora dunung.
“Lha iki tapsir sing ora genah, ” ujare pak RW ,karo unjal ambegan.


Surabaya, 10 Juni 2010.

Selasa, 01 Juni 2010

SARAT


Unas saiki dadi tembung sing medeni. Ujian Nasional dadi momok bocah-bocah utawa murid-murid sekolah. Wiwit sekolah dasar tataran sing endhek dhewe nganti SMA sekolahan sing dhuwur padha bingung padha kuwatir yen ora lulus. Miturut berita-berita neng TV ana murid sing nglalu, gantung dhiri utawa bunuh dhiri jalaran ora lulus Ujian Nasional. Malah-malah ana murid –saking wedine – bunuh dhiri kamangka dheweke katut lulus. Semono gedhene pangaribawane Unas utawa Ujian Nasional.
Ora mung muride wae sing kuwatir ora lulus, dalah gurune pisan ya kuwatir yen muride ora lulus. Kanggone guru, yen nganti ana muride ana sing ora lulus ateges “masa depane” sekolahan surem. Jalaran saka akeh sing ora lulus banjur ora ana sing gelem dhaftar menyang sekolahan mau. Mula akeh usaha supaya murid-murid bisaa lulus kanthi biji sing apik. Kanggone bocah-bocah utawa murid-murid salah sawijine usaha yaiku les. Ana sing les ing sekolahan, uga ana sing les privat menyang gurune, nanging ana uga sing melu les menyang bimbingan-bimbingan belajar ing njaba sekolahan. Pokoke saiki yen ora les ora bisa dijamin yen bisa lulus.
Gurune dhewe ya mengkono, supaya muride bisa lulus kanthi becik wis mesthi wae banjur nganakake les kanggo murid-muride. Jane mono ya ora kurang-kurang guru anggone nyangoni muride. Bahan-bahan pelajaran kanggo kelas telu ing wulan Pebruari wis dirampungake kabeh. Sawise iku guru kelas telu kari mbolan-mbaleni wulangan sing dirasa isih kurang. Sejene kuwi wulangan – wulangan sing isih kurang isih dirembug ana ing wektu les. Sanajan kaya mengkono guru isih rumangsa kurang sreg ndeleng kwalitete murid-murid saiki. Murid-murid saiki ora kaya murid jaman biyen nalika aku sekolah. Akeh-akehe nduweni watek nggampangake. Kamangka ing saben kelas wis diwenehi tulisan kanggo pengeling-eling nganggo basa Jawa “Wedia ing nggegampang, wania ing pakewuh”. Ana uga sing nganggo basa Inggris : “We must study hard”. Dadi ora kurang-kurang guru anggone ngelingake supaya mempeng lan sregep anggone sinau. Sejene nganggo tulisan kaya mau ya dituturi nganggo lambe, paribasan lambe setumang kari samerang”anggone nuturi murid-murid, nanging asile ora bedane. Ujian Nasional disangga entheng, dianggep gampang jalaran akeh sing ngomong :”Lulus lulus, wis mesthi luluse wong mengko bakal diwarahi gurune “
“Contone aku iki lho. Biyen gurune ngomong saiki ujiane angel, sing sregep sinau. Pengawasane saiki ketat. Nyatane apa, bareng ujian tenan ya diwarahi,” kandhane bocah-bocah sing wis lulus.
Mula murid-murid saiki yen diwulang angele ora jamak, gurune wis siap mulang muride isih rame. Yen wayahe guru ngomong muride ya melu omong-omongan karepe dhewe-dhewe. Gurune wis ora direken blas. Mula dadi guru saiki yen ora sabar-sabar tenan ya tiwas lara ati. Ana guru sing nganti ora sida mulang jalaran saka murid ora gelem meneng-meneng. Gurune teka dhok, lungguh srog ana ing kursi, muride isih tetep ngomong wae. Nganti bel ganti pelajaran ya isih tetep rame. Arep dikerengi -- jarene murid -- gurune kereng, yen ora dikerengi muride kurang ajar. Paribasan ngidak-idak sirah. Arep dikaplok, mengko malah urusan karo pulisi. Wali murid saiki kritis-kritis. Anake dijiwit wae wis dadi perkara, dilaporake yen gurune nindakake bullying, nindakake kekerasan ing sekolahan. Mula saiki dadi guru ewuh aya, dadi guru sabar ora direken karo murid, dadi guru kereng ora disenengi murid. Sarwa ewuh.
Sing dadi gumune guru-guru rata-rata murid-murid saiki kabeh ya kaya ngono, wiwit kelas siji nganti kelas telu ora ana bedane. Yen ora ngono, guru lagi miwiti mulang wis njaluk ijin metu alesane ana sing nguyuh, ana sing ngising, ana sing menyang BP, ana sing fotokopi, pokoke alesane werna-werna.
Rumangsaku, jaman aku dadi murid biyen ora kaya saiki. Marang guru ya kurmat, karo kanca ya apik, ora ana murid sing tukaran karo kancane. Pancene ana bocah olok-olokan karo kancane ning ora nganti gelut, ora nganti tukaran. Ora kaya bocah saiki, sethithik-sethithik tawuran, sethithik-sethithik tawuran. Prekara sepele wae dadi tawuran.
Apa maneh ana ing SMA, saben dina ana wae bocah mbolos, kamangka wong tuwane ya wis dipanggil menyang sekolahan. Sejene kuwi yen ora mbolos tawuran karo sekolahan liya. Apa maneh bocah-bocah saiki saben bocah mesthi nggawa HP sing ana kamerane. Malah-malah HP ne gurune kalah karo duweke bocah-bocah. Saking nemene si bocah, gurune kadhang kala diolok-olok yen HP ne gurune wis kuna, wis ora njaman. Ya HP iki sing saiki ndadekake perkara. Guru ora bisa selak maneh yen nindakake kekerasan ing sekolahan.
Sing nggumunake maneh bocah-bocah wedok saiki padha gelutan neng sekolahan, padha nggawe kumpulan geng-gengan, lan ora isin padha gelut ruket di deleng wong akeh. Malah rumangsa bombong lan mongkog yen disuraki. Apa ya ngene iki sing diarani jaman wong wadon ilang isine ? Jaman aku sekolah biyen kuwi kahanan sing kaya mengkono ora ana. Sing tukaran ya ana, nanging ora kaya bocah saiki. Jaman biyen yen arep gelut biyen ijen padha ijen, golek papan sing sepi, ora nggawa bala kaya saiki, isih nuduhake kasatriyane, isih nuduhake perwirane. Lha saiki mesthi tawuran, padha nggawa rante, gir sepedhah, clurit, pedhang. Apa kahanan kaya ngene iki kegawa saka jaman, apa pancene bocah-bocah saiki akeh sing pinter njur angel diatur apa piye?
Sejene guru nganakake les tambahan pelajaran , saben malem Jemuah sekolahan nganakake istighosah, nenuwun marang Gusti Allah supaya ing Ujian Nasional mengko murid-murid diparingi gangsar, lancar anggone nggarap. Ning ana uga guru sing ndhagel, istighosah ora marga kepengin muride gangsar anggone nggarap nanging krana supaya gurune gangsar anggone menehi jawaban muride.

------000-----

Mini, jenenge sing sing jangkep Sarmini, saiki wis kelas telu SMA. Pawakane gedhe dhuwur, pakulitane kuning nemu giring, ayu moblong-moblong. Sapa sing nyawang mesthi kepencut. Mula akeh jaka sing ndolani. Ora mung kanca sekolahane wae, nanging jaka-jaka sing wis kuliah barang uga akeh sing dolan mrono. Lan uga jaka-jaka sing wis cekel gawe ora kurang. Ing wektu iki uga padha karo kanca-kancane, bingung. Jane mono Mini ora kalebu bocah bodho ning ya ora kalebu bocah pinter, sedheng-sedheng wae. Samubarang sing dikandhakake gurune dheweke nurut, didhawuhi les ing sekolahan manut, malah-malah uga melu les ing bimbingan belajar njaba barang. Saben ana acara istighosah ora nate keri, mesthi tekane. Ning ya jalaran kapinterane mung tiba sedheng wae mula ya isih katut bingung. Ora mung Mini wae sing bingung, wong tuwane pisan uga melu bingung. Ndeleng yen kapinterane mung sedheng-sedheng bae, banjur nduweni krenah nggolek wong tuwa. Mula banjur takon-takon sapa wong tuwa sing bisa dijaluki tulung supaya anake bisa gangsar anggone nggarap ujian.
“Ngriku lho lik, teng nggene mbah Min. Mbah Min niku saged yen mung djaluki tulung ngoten mawon,” kandhane tanggane.
“Lha napa enggih, sepriki kula kok dereng nate krungu,” kandhane bapake Mini setengah ora percaya.
“Empun kathah kok tiyang sing ndhatengi. Nggih kathah-kathahe nggih kasil niku.”
Temenan sorene, bakda Mahgrib bapake karo Mini sida menyang omahe saperlu njaluk tulung supaya didongakake anggone nggarap bisa lancar. Gawane biasa wae, gula, kopi karo rokok telung bungkus kesenangane mbah Min.
“Lha nek namung ngoten mawon kula sanggup, niku prekara gampang. Ngoten niku pun pedamelan kula,” kandhane mbah Min,” Tiyang pundi mawon sing empun dugi ngriki. Malah dhek wingi niku tiyang Ngablak, tiyang Gedhangan, tiyang Dersana nggih sami dugi ngriki. Pun boten saged dietung.Nanging nggih wonten sarate.”
“Sarate napa mbah?” pitakone bapake Mini.
“Sarate ngeten, mbenjing malem Jemuah ngajeng niki bocahe dikengken ngriki. Boten usah diterake. Wong mung cedhak mawon. Kalih malih alate sing kangge nulis kedah bekta ngriki mengke kula suwuke”.
“Inggih mbah.”
Jemuah sing ditemtokake, bakda Mahgrib Mini sida menyang omahe mbah Min. Uba rampe sing dkarepake mbah Min digawa. Jam sanga Mini lagi mulih. Saka omahe mbah Min diwenehi uyah supaya disebarake ing sakupenge omah karo mengko yen titi wanci tekane ujian disebarake ing ruang ujian.
Telung sasi saka kedadean iku waktune pengumuman ujian. Bab wayahe nggarap ora pelu dicritakake. Kabeh lumaku kanthi gangsar, lancar ora ana alangan sawiji apa. Pranyata Mini ya katut lulus. Mulih saka sekolahan Mini muntah-muntah, sirahe ngelu. Wong tuwane sakloron padha bingung. Mini banjur ditakoni wong tuwane sakloron.
“Kenek apa ndhuk ?” pitakone wong tuwane.
“Wetengku lara .”
“Lara kenek apa? Mau esuk mangan apa?”
“Ana isine, pak .”
“Ana isine piye? He. Kowe meteng ? Sapa gawe iki, enggal kandhaa!” pitakone bapake getem-getem. Raine abang mbrabak mratandhani yen nesu banget. Dheweke kudu-kudu ngantemi wong sing ngrusak anake.
“Mbah Min.”
“Sapa ? Mbah Min ? Matiiik aku ,” kandhane bapake. Sabanjure ora bisa ngomong apa-apa.



Surabaya, 01062010.

Pengikut

Matur Nuwun ...