CANDHABIRAWA

Anggitan : KGPAA Mangkunagara VII

1.
Jejer ing negari Dwarawati. Sang Nata miyos tinangkil aneng sitinggil binatarata. Para wadya pepak ingkang sumiwi, munggwing ngarsa putra R Samba, santana R Wresniwira tuwin patih Udawa.
Ingkang rinembag : Srinata sanget oneng dhateng para ari Pandhawa. Kasaru dhatengipun R Nakula, lajeng tumameng ngarsa. Sasampunipun lenggah satata , dinangu matur lamun dinuta ingkang raka nata Pandhawa, Prabu Yudhistira ngaturaken sembah pangabekti. Ingkang kaping kalih ngaturi pariksa menawi ing praja Amarta badhe kedhatengan mengsah saking Selaprewata, Maharaja Dermabirawa. Srinata Dwarawati kaaturan rawuh , bibaran tinangkil. Srinata arsa tindak lajeng jengkar kondur ngedhaton .

2.
Madeg ing Gupit Mandragini. Sang Padniwara tetiga, Dewi Jembawati miyos ing pananggap prabasuyasa, kaleres ler-wetan ingadhep dening Dewi Rukmini tuwin Dewi Setyaboma, sami amariksani bedhaya sarimpi ngiras pantes angentosi konduripun srinata. Ingkang rinembag kawontenanipun ing pasewakan. Srinata lajeng kondur angedhaton, lajeng lenggah satata. Srinata lajeng tindak dhateng ing pambojanan. Sasampunipun rampung bojana, srinata ngrasuk busana kaprajuritan lejeng tindak anurut kukusing dupa, andedel ngayuh ing gegana.

3.
Madeg ing Paseban Jawi. R Nakula, R Samba, Wresniwira, Patih Udawa. Rembag siyaga ing dedamel. Rekyana Patih Udawa ngundangi para wadya, sasampinipun samekta lajeng bidhal kapalan, sami nusul tindake Srinata.

4.
Madeg ing negari Selaprewata. Parbu Dermabirawa miyos siniwi ing wadyabala. Ingkang munggwing ngarsa ingkang rayi ing Kadipaten R Jayabirawa. Ingkang rinembag negari Amarta badhe pinukul prang rumyin, ingkang minangka senapatining ngayuda R Jayabirawa tuwin Bogabirawa. Sasampunipun wineling, ari kalih lajeng sami lumengser saking ngarsa, srinata angadhaton.

5.
Madeg ing Paseban Jawi. R Jayabirawa, R Bogabirawa tuwin para punggawa ditya. Ingkang rinembag : denira arsa dhumateng Tanah Jawi nedya mukul prang ing Amarta. Lajeng angundangi para wadya ditya, sasampuning samapta lajeng bidhalan.


6.
Madeg ing wukir Ratawu. Sang Resi Abiyasa miyos ing pacrabakan, katamuwan ingkang wayah R Janaka tuwin repatira tetiga ingkang andherek. Rembag R Janaka ingutus ingkang raka Srinata ing Amarta Prabu Yudhisthira ngaturaken pangabekti tuwin ngaturaken uninga bilih praja Amarta badhe kedhatengan mengsah saking Selaprewata. Sang Resi dhawuh saliring kasujanan. R Janaka lajeng pamit wangsul, linilan. Parepat tiga Kyai Semar, Nalagareng, Petruk sami andherek. Lampahipun dumugi ing marga kakapag barisan danawa saking Selaprewata . Pasulayaning rembag dados prang, rota danawa ingkang ageng sami pejah. Sadaya ingkang alit sami lumajeng sapurug-purug. R Janaka lajeng malebet ing wana kendel ing sangandhaping mandera angasokaken sarira. Ing ngriku senapatining yuda R Jayabirawa ingkang munggeng gegana, sumerep para wadyanipun pancakara kathah ingkang tiwas sanalika boten mawi taken, R Janaka binekta ing gegana inguncalaken. Dereng dumugi , tinampen R Bogabirawa. R Janaka cinempala, lajeng binucal dhawah ing siti, kantaka. Wungu saking kantaka, amusthi Pasopati. Sigra linepasaken angenani mengsah kekalih, sami sirna boten katingalan. Amung sasirnaning mengsah , wonten suwara kapiyarsa. Ing gegana gumaludhug , mendhung peteng lelimengan. Boten dangu ing gegana lajeng padhang. R Janaka boten sakeca ing galih, lajeng lampahipun angiring parepat tiga, Kyai Semar Nalagareng Petruk.

7.
Madeg ing ara-ara Gendhaga. Ratuning satowana awarni dwipangga nama Gajahbirawa, patih warni singa anama Singaloba, wadyabala buron wana. Rembag : mireng pawartos bilih sang Nata ing Selaprewata Prabu Dermabirawa nglurug dhateng nagari Amarta, punika raja dwipangga nedya mbiyantu, awit ing ara-ara Gendhaga taksih kabawah ing Selaprewata. Sasampuning siyaga, buron wana sadaya lajeng bidhalan.

8.
Madeg ing nagari Amarta. Prabu Yudhisthira miyos siniwi, mungging pandhapa ageng. Ingkang mungging ngarsa kadang nata R Arya Werkodara, R Arya Nakula, R Arya Sadewa. Ingkang rinembag anggenipun praja Amarta badhe kancikan mengsah, sanget denira angarsa-arsa ingkang rayi R Dananjaya denira dinuta ngaturi pariksa ingkang Eyang Resi Abiyasa ing patapan Wukir Ratawu. Dereng watawis dangu, rawuhipun Srinata ing Dwarawati Prabu Kresna, lajeng lenggah satata. Sasampuning lenggah satata Sri Yudhisthira, R Dananjaya matur sasolahira dinuta, miwiti dumugining wekasan sadaya. Dhawuhipun Sri Kresna lajeng pinurih siyaga ing yuda sarta lajeng ambidhalaken wadyabala ing Amarta. Wadyabala ing Dwarawati sadaya anjagi sajawining kitha, R Arya Dananjaya dadya cucuking lampah, R Arya Werkodara mungging wuri sawadyanira kanthi putra R Arya Gathutkaca.

9.
Madeg ing negari Selaprewata. Prabu Dermabirawa nuju miyos ing pandhapi agung, siniwi para wadyabala. Ingkang mungging ngarsa Arya Birawa. Ingkang rinembag : Srinata angarsa-arsa ingkang rayi ing kadipaten R Arya Jayabirawa, tuwin R Arya Bogabirawa denira dinuta ngrumiyini ngepang praja Amarta. Punika sang Nata ing galih sampun karaos sumelang dene wantu-wantu sasmitaning jawata ing alun-alun katingal dhedhet pedhut lelimengan. Sasirnaning pedhut pancawora tarik, sagunging kayon sami sol, ringin kurung rungkat kekalihira. Sireping pancawora mambet ganda, ing ngriku Sang Prabu sampun anyana tiwasing ari kekalih. Boten dangu dhatengipun wulucumbu ingkang kinanthekaken dados panganjuring lampah para barisaning wadya ditya nama Kyai Togog tuwin Sarawita. Sasampunira mangarsa , dinangu matur tiwasing margi dereng ngantos dumugi ing nagari Amarta para punggawa ditya sami pejah dening satriya Madukara R Janaka. Wadya alit bibar sapurug-purug, kapara ingkang rayi R Jayabirawa nalabung prang tuwin R Bogabirawa. Langkung rame prangira lawan satriya Madukara, wasana R Jayabirawa tuwin ingkang rayi R Bogabirawa sirna kapanduk ing warastra, kawon lajeng musna boten katingal. Srinata titi pamiyarsanira sakalangkung duka yayah sinipi, amung anganta-anta satriya Madukara. Wasana lajeng dahwuh dhumateng patihira pinurih amepak wadyabala sadaya siyaga dedameling prang. Srinata sedhiya nyarirani piyambak rawuh ing Amarta. Sasampuning samapta lajeng bidhal wadyabalanira.

10.
Madeg ing pasanggrahan wates praja Amarta. Prabu Bathara Kresna , Prabu Puntadewa, R Arya Wrekodara, R Arya Dananjaya, R Arya Nakula, R Arya Sadewa tuwin para putra pepak sumiweng ngarsa. Ingkang rinembag: denira arsa nata gelaring prang. Kasaru Rekyana Patih Tambakgangga sowan mangarsa atur pariksa dhatenging mengsah saking Selaprewata. R Arya Wrekodara, R Arya Dananjaya tuwin para putra sami mijil ing njawi. R Danajaya majeng prang mapag yudanipun Prabu Dermabirawa,. Langkung rame mijilaken pengabaran. Dangu boten wonten ingkang kasoran, R Arya Wrekodara majeng analabung prang. Prabu Dermabirawa kenging kacepeng binanting nulya binucal tebih, dhawah ing siti ngadeg sesumbar. Lajeng malih warni pindha Arjuna, prang rame sami warni Arjuna. Kang pindha Arjuna kenging kacepeng dening sang Arjuna, binanting lajeng binucal dhawah siti. R Arya Gathutkaca lajeng anyandhak dhateng kang pindha Arjuna, ingidak-idak binucal tebih. Satanginipun, malih warni pindha Gathutkaca, prang sami gegana. Sang pindha Gathutkaca kenging binucal dhawah ing siti tinampen R Arya Wrekodara ingidak-idak binucal. Sanalika santun warni pindha Werkodara, lajeng dadya prang kembar ing warna lawan R Arya Werkodara langkung rame, ngantos sami ngasta gada Rujakpolo. Para kadang sami kawekan ing galih mirsa solahing payudan. Sri Kresna lajeng tanggap animbali kadang waruju Pandhawa R Arya Nakula, R Arya Sadewa sami sowan mangarsa. Dhinawuhan sowan dhateng ingkang uwa Narpati Salya, nata ing Mandaraka ngaturi pariksa kawontenanipun ing payudan tuwin kautus nyuwun usada boten ketang warni toya satetes tuwin ron salembar janji saking ingkang uwa Prabu Salya punika lajeng kenging kangge sarana ing payudan. Raden kekalih lajeng pangkat gegancangan. Sigeg.

11.
Madeg ing nagari Mandraka. Prabu Salya pinuju gerah benter sanalika lumpuh sadaya, tinengga sang Prameswari Dewi Setyawati tuwin para putra Dewi Erawati, Dewi Surtikanthi, R Arya Rukmarata. Sami muwun dene gerahipun ingkang rama Nata sangsaya ngranuhi. Kasaru dhatengipun R Arya Nakula , R Arya Sadewa lajeng tumameng pura. Sasampuning lenggah raden kekalih wau sami amuwun angres sesambatipun. Dene ingkang uwa gerah sawatawis dangu boten mireng sarta ningali risaking sarira. Ing ngriku Prabu Salya kersa ngandika andangu, pulunan kekalih matur bilih dinuta kang raka Prabu Kresna tuwin Prabu Yudhisthira ngaturaken purwa madya wasananing payudan tuwin nuwun sarana. Ing ngriku sadangunira sareyan Prabu Salya sareng mireng aturira pulunan kekalih, lajeng gumregah wungu. Sarira katingal entheng nedya tindak ing palagan, pinambeng boten kenging. Lajeng pangkat boten karsa anitih amung tindak dharat binayang-bayang para putra kairing Patih Tuhayata para wadyanira sawatawis. Ciptaning driya rehning trahing prajurit katimbang pejah denira roga, aluwung sirna wonten palagan.

12.
Madeg ing pasanggrahan paprangan. Prabu Kresna, Prabu Puntadewa. Rembag sami emeng ing panggalih, dene denira prang kang rayi R Arya Wrekodara maksih dedreg dereng sami kasoran. Kasaru rawuhira Prabu Salya binayang-bayang. Nata kekalih gurawalan methuk. Sasampunira lenggah satata srinata kekalih matur punapa ingkang dados raosing gerahipun benter, salira cape sadaya. Nanging kedah paripeksa ing payudan, ciptaning wardaya tinimbang seda jalaran sakit aluwung majenga ing rana. Para putra pinurih ambayang, lajeng linaksanan dumugi samadyaning rana. Para putra pinurih sumingkir tebih, Sri Salya lenggah sarwi gumeter ngasta warastra pinenthang. Ing ngriku katingal kang lagya yuda R Wrekodara kaliyan mengsah kembaring warna. Sri Salya waspada ningali, lajeng anglepasaken jemparing. Menggah kang pindha Arya Wrekodara kenging warastra jajanira dhawah kantaka ing bantala, babar warni Prabu Dermabirawa. R Arya Wrekodara dipunawe kang raka Prabu Kresna, lajeng mundur ing payudan. Linipur, racuta kanepsonira. Prabu Dermabirawa lajeng sesumbar nyelaki mengsah, dupi tumingal Sri Salya langkung gawoking driya dene mengsah sampun jompo sarwi barangkangan. Ing ngriku Sri Salya sesumbar memanas driyaning mengsah. Prabu Dermabirawa nyelak sarwi duka, Sri Salya dinugang. Sukunira Prabu Dermabirawa cinandhak binanting kanteb, lajeng binucal tebih dhawah kalenggah. Wunguning kantaka, angadekaken pangaribawa warni-warni. Sri Salya boten kengguh , dangu-dangu Prabu Dermabirawa ngalumpruk tanpa bayu, sirna karosanira lajeng luluh. Sarira murca katingal dados rare alit sarwi celak Prabu Salya.
Ing ngriku Prabu Salya boten pangling bilih punika Candhabirawa, lajeng pinurih buntun manjinga dhateng garbanipun Sri Salya binolehan tembung manuhara. Boten dangu rawuhira Sri Kresna, Prabu Puntadewa. Srinata kekalih tumut angreripih dhateng Candhabirawa. Candhabirawa mangsuli purun wangsul dhateng guwagarbanipun Sri Salya, nanging benjing Bratayuda lajeng kapapaga Prabu Puntadewa. Awit punika titising kang rama Bagawan Bagaspati rumiyin. Prabu Puntadewa nyagahi, Candhabirawa lajeng manjing guwagarbanipun Prabu Salya, saksana Prabu Salya waluya kadi ing nguni. Lajeng sami masanggrahan, kasaru dhatengipun buron soroh amuk, pinapag R Arya Wrekodara tuwin R Arya Gathutkaca, prang sampak. Madeg ing pasanggrahan. Prabu Salya, Prabu Kresna, Prabu Puntadewa, ndhatengi pun kang mentas ungguling yuda. Lajeng sami bojana andrawina.
Tancep kayon.