NGELMU ANYAR: ABREVIASI UTAWA CEKAKAN (05)

Abreviasi yaiku proses morfologis kang ngowahi leksem utawa gabungan leksem dadi cekakan. Dadi, nyekak tembung (abreviasi) minangka salah sijine proses ngrimbag tembung, yaiku nyekak tembung dadi aksara, perangane tembung , utawa gabungan engga mujudake tembung. Ing basa Jawa ana kawruh kang arupa nyekak tembung arupa:

Tembung Garba (Tembung Sandi)

Ing kawruh basa Jawa tembung garba ditegesi nggandheng tembung loro dadi siji lan salah sijine wandane tembung luluh. Bab iki uga kaewokake nyekak tembung. Werna-wernane :

1.      Tembung garba warga ha, tuladha

ana + ing > aneng

prapta + ing > prapteng

nata + ing > nateng

kaloka + ing > kalokeng

lebda + ing > lebdeng

jiwa + angga > jiwangga

maha + meru > mahmeru

maha + resi > maharsi

maha + raja > mahraja

nara + pati > narpati

nara + endra > narendra

prawira + utama > prawirotama

sara + utama > sarotama

siti + inggil > sitinggil

sira + iku > sireku

sapa + antuk > sapantuk

2.      Tembung garba sutrawam, tuladha

tumuju + ing > tumujweng

lumaku + ing > lumakweng

jalu + estri > jalwestri

munggu + ing > munggweng

malebu + ing > malbweng

3.      Tembung garba sutraye, tuladha

dupi + arsa > dupyarsa

lagi + antuk > lagyantuk

sugih + arta > sugyarta

budi + arja > budyarja

rare + alit > raryalit

Tembung Plutan utawa Kontraksi

Tembung plutan yaiku tembung kang dirangkep aksarane dadi sakecap (Poerwadarminta, 499). Gunane kanggo ngepasake guru wilangan ing tembang.

maring > mring

murih > mrih

weruh > wruh

para > pra

perang > prang

salawat > slawat

parandene > prandene

terus > trus

pinurih > pinrih

Tembung Wancahan (tugelan, akronim)

1.      Tembung wancahan aluraning sedulur, panggilan.

pakdhe < bapak gedhe.

budhe < ibu gedhe

paklik < bapak cilik

bulik < ibu cilik.

2.      Tembung wancahan kang kalebu tembung camboran tugel.

thukmis > bathuk klimis

lunglit > balung kulit

dhegus > gedhe bagus

dhekwur > cendhek dhuwur.

bonek > bandha nekad

bangcuk > abang pucuk

dubang > idu abang

3.      Tembung wancahan kang kanggo nyekak papan panggonan.

Joglosemar > Jogja, Solo, Semarang

Pawonsari > Pacitan, Wonogiri, Wonosari.

Cekakan (Singkatan)

1.      Cekakan kang tinemu ing gelar para priyayi luhur

KGPAA = Kanjeng Gusti Pangeran Aria Adipati.

SISKS = Sampeyan dalen Ingkang Sinuwun Kanjeng Susuhunan.

KPH = Kanjeng Pangeran Harya

GPH = Gusti Pangeran Harya

BRM = Bendara Raden Mas

GRAy = Gusti Raden Ayu

RA = Raden Ajeng

KRT = Kanjeng Raden Tumenggung

2.      Cekakan kang tinemu ing buku utawa kamus (bausastra):

ki = karma inggil

kn = karma ngoko

ka = karma andhap

lll.= lan liya-liyane

lsp = lan sapanunggalane.

3.      Ana cekakan kang tinemu ing cangkriman, kayata:

Pakboletus = tapak kebo lelene satus.

Wiwawite lesbadhonge karwalase = wi dawa wite, tales amba godhonge, cikar dawa tilase.

Burnaskopen = bubur panas kokopen.

Idhustalen = tai wedhus untalen.

Lang bonang kumtasbir = walulang kebo lanang dikum, dientas njebibir.

4.      Ana cekakan kang kalebu lambang, kayata

Rp,

 cm,

kg,

 m,

CO₂,