CANDHI GAYATRI

Candhi Gayatri diarani uga candhi Bayalangu (Boyolangu). Mapan ana ing dhukuh Dhadhapan, Desa Boyolangu, kecamatan Boyolangu, kabupaten Tulungagung. Candhi iki ditemokake nalika taun 1914, kang nalika iku wis kurugan lemah.

Digawe saka bata. Ing tengah candhi gedhe kang gedhe dhewe ana recane Gayatri  (Rajapatni, Sri Maharajapatni, eyange Prabhu Hayam Wuruk). Gayatri iku garwane Raden Wijaya, ratu Majapait kang kapisan, putrane Sri Kertanegara ing Singhasari. Reca mau dipayoni cungkup. Saliyane iku ana watu umpak saka cacah wolu, mubeng ing sakiwa tengene candhi. Ing umpake watu mau ditemokake tulisan angka taun 1289 Ç (1367 A.D.) lan 1292 Ç (1369 A.D.). Miturut pangira-ira umpak watu mau minangka ganjel utawa umpak saka cungkup.

Kanggo ngurmati surude Sri Rajapatni dianakake Upacara Srada ing kutha raja Majapahit ing taun 1284 Ç (1362 A.D.) ing wulan Badrapada ( Agustus – September ). Upacara Srada dianakake rolas taun sawise Sri Rajapatni surud. Mula candhi iki digawe nalika jamane Prabhu Hayam Wuruk nyekel panguwasa.

Ing wewengkon candhi Gayatri  iki satemene dumadi saka candhi gedhe (candi induk) lan candhi perwara kang cacahe loro yaiku ing sisih lor lan sisih kidule. Adhepe candhi mangulon. Candhi gedhe ukurane 11,40 m x 11,40 m. ing kono iku kang ana recane Gayatri. Ing candhi perwara kang sisih kidul ana recane Nandi, Dwarapala lan Nandini. Ing reca perwara sisih lor ana yoni kang disangga dening naga, reca Ganesa lan  Jaladwara.

Kabar ngenani Candhi Bayalangu utawa Candhi Gayatri ing Negarakretagama, ing antarane nalika sang Prabhu Hayam Wuruk tindak tetinjo menyang saindenging negara Majapait ing taun 1281 Ç (1359 A.D.)

Pupuh 19 : 1

eñjiɳ ryyankatiraɳ narendra datn anhinep i bhayalanö tigaɳ kulm,  sah sankerika taɳ kedu dawa rame janapada kahalintanan huwus,

Tegese : Esuk angkate Sri Narendra teka ing Bayalangu nginep telung wengi, tindake saka kono liwat Kedhung Dawa, Rame lan Janapada wus kaliwatan.

Saliyane ukara ing dhuwur ing pupuh 69 : 1 nerangake panggaweneCandhi Prajnyaparamitapuri kang wus diberkahi dening pandhita Jnyanawidi.

prajñaparimitapuri ywa panlahnin rat/ ri saɳhyaɳ sudarmma,  prajñaparamita kriyenulahaken/ çri jñanawidyapratista,  

Tegese : Candhi Prajnyaparamitapuri tan ana kang ngalahake ing jagad, ing candhi pandarman, Prajnyaparamita wus binerkahan dening sang pandhita Jnyanawidi.

Ing ngisor iki Mpu Prapanca nerangake papan –papan kayata  candhi, asrama, sima swatantra, tanah perdikan , sarta desa utawa padhukuhan kang wis oleh piagam (kekancingan) . Ing pupuh 74 : 1 diterangake

prajnaparamita puri hanar panambeh,  mwaɳ tekaɳ ri bhayalano duweg kinaryya.

Tegese : Ditambah candhi anyar yaiku prajnaparamita puri, sarta ing Bayalangu lagi dibangun.

Kanthi katrangan kasebut panggawene candhi prajnaparamita puri nalika Prabhu Hayam Wuruk isih madeg dadi ratu ing Majapait. Perlu dimangerteni yen Majapait  iku nggilut agama Siwa Budha mula ora aneh yen ratu mau saliyane dimakamake (cinandhi, dhinarmeng) nganggo cara Hindhu  Siwa nanging uga dimakamake (cinandhi, dhinarmeng) nganggo cara Budha.

Dadi Sri Maharajapatni cinandhi miturut agama Budha awujud Bodhisattwadewi Prajnyaparamita. Tegese tembung Prajnyaparamita yaiku “kasampurnaning kawicaksanan” utawa “sampurna wicaksana”.

Saliyane Gayatri, reca pangejawantahaning  Bodhisattwadewi (bodhisattwa wanita) Prajnaparamita sing kondhang yaiku recane Ken Dhedhes kang ditemokake ing Cungkup Putri sacedhake candhi Singosari dening D. Monnereau nalika taun 1819 A.D.  Dene reca Ken Dhedhes saiki disimpen ana ing Museum Nasional Indonesia ing Jakarta.

Reca Prajnyaparamita iki katon lagi lungguh ana ing padmasana (padma = terate) muja semedi kanthi ulah dharmacakramudra (mudra ngubengake jantraning dharma). Mung wae reca Gayatri iki wis rusak banget.