Ing bebrayane wong Jawa, ana
unen-unen kang wiwit biyen nganti saiki isih keprungu ing masyarakat. Unen-unen
mau ora owah, kayata:
1.
Adigang, adigung, adiguna tegese wong kang ngendelake
kekuwatane, ngendelake kaluhuran lan kapinterane sarta ngendelake panguwasane.
2.
Becik ketitik ala ketara tegese kelakuan kang becik utawa
ala mesthi bakal katon dhewe.
3.
Ancik-ancik pucuke eri tegese wong sing tansah kuwatir.
4.
Busuk ketekuk pinter keblinger tegese wong bodho lan wong
pinter padha cilakane.
5.
Diwenehi ati ngrogoh rempela tegese
diwenehi kalonggaran isih kurang trima.
Tetembungan kaya ing dhuwur iku
diarani PARIBASAN.
Paribasan yaiku unen-unen kang ajeg
panganggone nduweni teges wantah, ora nduweni teges pepindhan.
Tuladha liyane:
1.
Aji godhong jati aking: Tanpa aji
babarpisan. ( aking = garing )
2.
Ana catur mungkur: Emoh ngrungokake
rerasane liyan kang kurang prayoga. ( catur = gunem )
3.
Ana dhaulate ora ana begjane: Ana
ungup-ungupe bakal nemu kabegjan nanging kabegjan iku ora sida teka.
4.
Anak polah bapa kepradhah: Wong tuwa
nemu reribet saka tingkah-polahe anak.
5.
Blaba wuda: Merga saka banget lomane
nganti awake dhewe kecingkrangan.
6.
Blilu tau pinter durung nglakoni:
Senajan bodho nanging bisa nindakake jalaran wis kulina tinimbang wong pinter
nanging durung nate nglakoni. (blilu ; balilu = bodho)
7.
Bungahe kaya wong nunggang jaran
ebeg-ebegan: Bungah banget. (jaran ebeg-ebegan = jaran kepang )
8.
Cacah cucah caturan karo dhanggling:
Eman-eman caturan karo wong gendheng, marakake ora kajen.
9.
Cangkem rusak godhong jati krasa
opak: Barang kang sejatine ora patut dipangan, meksa dipangan.
11.
Dahwen pati open: Nacad supaya wong
liya ngemohi, perlune barang sing dicacad iku arep diepek dhewe.
12.
Digebyah uyah padha asine: Dianggep
padha wae.
13.
Entek ngomah entek ngalas: Entek
sakabehe, ora ana sisane.
14.
Esuk kedhele sore tempe: Guneme
mencla-mencle.
15.
Gliyak-gliyak yen tumindak,
alon-alon waton kelakon: Senajan kanthi alon, yen terus ditandangi, suwe-suwe
mesthi bakal rampung.
16.
Gupak pulut ora mangan nangkane:
Melu kangelan ora melu ngrasakake pituwase. (pituwase = asile ).
17. Kalah cacak menang cacak: Sabarang gawe perlu dijajal utawa
dinyatakake luwih dhisik. (cacak = jajal, coba )
18.
Kecik-kecik yen wudhu: Ana ing
pajagongan, sethithik- sethithik yen melu omong. Kecik = arane isi sawo; wudhu
= (melu) tombok yen carane wong main, ngabotohan. Yen ing pajagongan, ya melu
tombok gunem, swara, melu omong.
19.
Keduwung nguntal wedhung: Nggetuni
perkara sing wis mungkur. (wedhung = saemper pangot utawa peso sing pucuke
lancip).
20.
Kelacak kepathak: Ora bisa mukir
merga wis kebukten.
21.
Kepaten obor: Kelangan lacak
aluraning sedulur.
22.
Keplok ora tombok: Melu
seneng-seneng ora melu kelangan wragad.
23.
Kerubuhan gunung: Nemu kesusahan
gedhe.
24.
Kesandhung ing rata, kebenthus ing
tawang: Nemu bebaya sing ora dinyana-nyana (rata = papan kang rata; tawang =
awang-awang).
25.
Kriwikan dadi grojogan: Perkara
sepele dadi gedhe.
26.
Kumrisik tanpa kanginan: Senajan ora
didakwa, sarehne rumangsa nindakake panggawe ala atine meksa ora kepenak.
27.
Lebak ilining banyu: Wong cilik
dianggo tiban kaluputan.
28.
Matang tuna numbak luput: Kabeh
panjangkane ora kaleksanan (ora klakon). (watang = tumbak tanpa lelandhep ; genter
; kayu prebatang).
29.
Mbeguguk ngutha waton: Mbangkang
prentah. (mbeguguk = mbegogok; ngutha waton = kaya benteng watu ).
30.
Mbuwang rase oleh kuwuk: Mbuwang
sing ala malah oleh sing luwih ala. (kuwuk = kucing alasan ).
31.
Nandur pari jero: Gawe kabecikan
mbokmenawa anak-turune bisa nampa piwalese.
32.
Ndhupak apus kependhem: Ngelingake
perkara kang wis sirep.
33.
Nggayuh
tawang: Njangka prakara kang mokal. (tawang = langit).
34.
Nggegalak
racak, nenangi kemreki: Nggugah marang kekarepan kang ala.
35.
Nglungguhi klasa gumelar: Nemu
kepenak dene kabeh wis cumepak.
36.
Ngontragake gunung: Misuwur banget;
nggumunake banget. Kayata: wong sekeng (ringkih) bisa ngasorake wong sentosa
utawa, wong bodho bisa ngasorake wong pinter.
37.
Ngrebut kemiri kopong: Melik barang
sing tanpa ana ajine.
38.
Ngregem kemarung: Momong wong sing
angel watake lan mbebayani. (kemarung = erining oyot gembolo (gembili).
39.
Ngubak-ngubak banyu bening: Gawe
rerusuh.
40.
Nyandhung cepaka sawakul: Nemu
kabegjan gedhe. (cepaka = barang
kerajinan saka perak kayadene mangkok, bokor.)
41.
Nyokot kelud: Nglakoni pegaweyan
kanthi rekasa ora ngrasakake pituwase. (pituwase = asile ; sembulihe, imbalane.)
42.
Ora ana banyu mili mendhuwur: Turun
apik ya dadi apik.
43.
Ora gembung ora irung: Mlarat ora
duwe keluwihan apa-apa.
44.
Ora gendhong ora titir: Ora
kandha-kanda; ora omong-omong.
45.
Ora gombak ora kuncung ambege kaya tumenggung:
Mlarat ora duwe kepinteran apa-apa nanging gumedhe banget.
46.
Ora ngerti kenthang kimpule: Ora
ngerti perkarane.
47.
Ora
tembung ora lawung: Nyilih barang ora nembung.
48.
Othak-athik didudut angel: Katone
kaya gampang jebul angel.
49.
Owal awil awel: Katone kaya gampang
satemene angel.
50. Panen mata pailan gulu: Weruh
panganan werna-werna nanging ora melu ngrasakake merga ora diwenehi. (pailan: kahanan paceklik,larang pangan. )
51.
Pilih-pilih tebu: Milih-milih malah
oleh sing ala (boleng).
52.
Rampek-rampek kethek: Nyanak wong
ala, ditamani piala.
53.
Rindhik asu digitik: Semrinthil
dikongkon apa wae sing cocog karo kesenengane.
54.
Rog-rog asem: Mung kala-kala, ora
ajeg.
55. Sabda pandhita ratu: Gunem sepisan dadi
lan bakal ditetepi. (sabda = gunem). Guneme pendhita lan ratu iku, sepisan
dadi, ora bakal diambali.
56.
Sadawane lurung isih dawa gurung:
Kabar bisa sumebar tekan endi-endi.
57.
Sapa salah seleh: Wong kang tumindak
luput, suwe-suwe bakal konangan.
58.
Satru bebuyutan:
Satru turun-tumurun.
59.
Satru
munggwing cangklakan: Satru sing cedhak banget. Satru
marang sedulur utawa marang kanca sapegaweyan. (munggwing = ana ing....)
60. Sedhakep ngawe-awe: Katone meneng
nanging satemene sing ajak-ajak panggawe ala.
61.
Sembur-sembur adas, siram-siram
bayem: Saka pujine wong akeh muga-muga kabul sedyane. (adas = jinising tetuwuhan
sing uwohe kena kanggo tamba).
62.
Sendhen kayu aking: Sumendhe saksi sing
wis mati. (aking = garing).
63.
Sing digembol mrojol sing dikandhut
mrucut: Samubarang kang diduweni ilang.
64.
Singidan nemu macan: Ndhelik malah
ketemu mungsuh.
65.
Sirat-sirat madu: Tetembungan manis
mung kanggo ngenaki ati.
66.
Suwe mijet wohing ranti: Pegaweyan
sing gampang banget ditindakake. (ranti = tetuwuhan endhek sing uwohe
cilik-cilik kaya woh tomat) .
67.
Tembang rawat-rawat ujare bakul
sinambiwara: Kabar sing durung nyata lan orane. (bakul sinambi wara = bakulan
sinambi wara-wara; wara-wara = aweh kabar saka rembug sing dirungu saka ndalan
).
68.
Thenguk-thenguk nemu kethuk: Ora
nyambutgawe nemu rejeki. (kethuk = arane gamelan kaya kenong cilik ).
69.
Tiba ing kasur: Ngalami urip kepenak
sing ora kejarag.
70.
Tulung kepenthung: Tetulung wusana
nemu cilaka.
71.
Turu kasur dikebuti: Wis kepenak
uripe, saya dikepenakake maneh.
72.
Ulat madhep ati mantep: Mantep ing
ati. ( ulat = rai, praupan )
73.
Wastra rusak ing sampiran:
Kepinteran ilang merga ora tau kanggo, utawa: samubarang kang rusak muspra
merga ora tau kanggo. ( wastra = jarit; jarik )
74.
Wedi rai wani silit: Wani muna-muni
yen ora ana uwonge, yen adu arep karo wonge ora wani muna-muni.
75.
Welas temahan lalis: Welas marang
liyan wusana gawe sengsarane awake dhewe.
( lalis = lunga ; ilang ).
76.
Wirang mbebarang: Wong sing
ngandhakake kewirangane.
77.
Yatna yuwana lena kena: Prayitna
njalari slamet, sembrana njalari cilaka.
(yatna = prayitna,waspada; yuwana = slamet; lena= sembrana; kena =
kedrawasan )
Tidak ada komentar:
Posting Komentar