PATILASAN KUMITIR

Mpu Prapanca pujangga praja Majapait nyritakake kahanane kutha raja Majapait yen kedhaton Majapait dipager bata bang mubeng. Katrangan kasebut ana ing Negarakretagama pupuh 8, gatra 1 lan 2 kang unine mangkene :

warnnan tinkah ikaɳ puradbhuta kuthanya bata baŋ umider mmakandel aruhur,
kulwan / dwarawaktra manharpakan lbuh ageŋ i tnah way edran adalm.

Tegese :

Kacarita, kahanane pura ( kedhaton) kang gedhe banget, beteng bata bang angideri, kandel sarta dhuwur,
 ing kulon, lawang agung ngadhepake dalan (lapangan ?) gedhe, ing tengah, banyu (jagang) angideri, jero banget.

Jagang yaiku kali, kalen kang jero ing sajabane beteng kanggo jaga-jaga supaya mungsuh ora gampang mlebu kedhaton utawa beteng.

Nembe iki ing dhukuh Bendha, desa Kumitir, kecamatan Jatireja ditemokake tembok bata bang. Tembok mau ditemokake dening wong tukang nggawe bata ing kono. Apa iki tembok bata bang aruhur kang dikarepake dening Mpu Prapanca?

Barang temon mau awujud tembok dhuwure 160 cm lan ambane 140 cm. Saben 4 meter diwenehi pilar. Gedhene pilar 120 cm. Ukuran bata 32 x 20 x 6 cm. Nitik dhuwure, tembok iki durung bisa diarani beteng dhuwur kaya kang dikarepake Mpu Prapanca. Miturut panemune para arkeolog tembok iki arupa batur. Diarani batur, jalaran tembok mau ing sisih njaba rata, alus, dene sing sisih jero kasar, ora rata. Gunane batur mau kanggo njaga supaya lemah ing bagean jero ora guntur utawa longsor.  Sing mesthi ing papan kang kinubengan batur ana wewangungan kang perlu dijaga supaya lemahe ora longsor. Apa iku candhi kaya kang dikarepake dening Mpu Prapanca ? Bab iki perlu panaliten kang luwih mirunggan.

Tembok batur kang wis ditemokake yaiku tembok iring wetan wiwit pojok lor wetan mangidul. Tembok kang wis kabukak dawane kira-kira 100 meter. Pojok kidul wetan durung ditemokake jalaran nerak tegalan tebu sing nganti saiki durung bisa didhudhuk. Miturut pangira-ira dawane batur ing saben iring 200  meteran, ngidul nganti tumeka sacedhake kali ilen-ilen sawah ing kidule wewangunan. Dene tembok batur sisih lor , kulon,  kidul, sarta pojok-pojoke durung kinaweruhan.

Ing saelore kuburan uga ditemokake tilas sumur kuna kang digawe saka bata. Wujude kothak ora kaya sumur lumrahe sumur kang nganggo bata bengkok. Apa iki uga tunggalane patilasan kuno apa gaweane wong tani ing kono kanggo nyiram tanduran ing sakiwa tengene, isih durung cetha.

Saliyane tembok batur uga ditemokake  cacah 7 kanthi ukuran maneka warna. Watu-watu lumahe alus kaya tilas garapan tanganing manungsa ana ing wewengkon kuburan ora tumata. Bokmanawa wae kuburan iki sing dadi punjering wewangunan ing Kumitir. Bab iku perlu panaliten kang luwih mirunggan. Saliyane iku uga ana reca kang manggon ing pojok (kira-kira) kidul kulon ing sangisore wit kepuh. Recane sapa durung bisa dipesthekake jalaran kahanane reca wis rusak. Apa iki recane Bhatara Siwah kaya kang kasebut ing Negarakretagama ? Wong bumi kono ngarani reca mau recane Jaka Slining. Arang wong wani mrono jalaran papan kono dianggep wingit utawa angker dening warga.

Miturut Negarakretagama, Kumitir minangka dadi papan pandarmane Bhatara Narasinghamurtti kaya kang katulis ana ing pupuh 41 pada 4:

çakabda kanawawaniksithi bhatara wisnu mulih iɳ çuralaya pjah,
dinarmma ta sire waleri çiwawimbha len/ sugatawimbha mungwiɳ jajaghu,
samantara muwah bhatara narasiŋhamurtti sira mantuk iɳ surapada,
hañar sira dinarmma de haji ri wenker uttama çiwarcca muŋgwi kumitir

Tegese:

Ing taun Çaka Langit Sanga Bumi Lemah (1190 C = 1268 A.D.) Bhathara Wisnu kondur menyang Suralaya, seda.
panjenengane didarmakake ing Waleri awujud Bhathara Siwah, saliyane ing Jajagu awujud Sang Sogata (Buddha).

Sawise iku  Bhathara Narasinghamurtti panjenengane kondur ing Surapada,
nembe wae didarmakake dening ratu ing Wengker, awujud reca Bhatara Siwah kang ngedab-edabi manggon ing Kumitir.

Saliyane Negarakretagama , Pararaton uga nulis bab pandarmane Bhatara Narasinghamurtti. Mung wae ora katulis Kumitir ananging katulis Kumeper . Ing Pararaton tinulis:

sira Mahisa Campaka dadi ratu angabhaya, abhiseka bhatâra Narasinga. Sira Mahisa Campaka mokta, dhinarma ring Kumeper, pamelesatanira ring Wudi kuñcir.

Tegese: Mahisa Campaka dadi ratu anggabhaya, jejuluk Bhatara Narasingha. Mahisa Campaka mokta, didarmakake ing Kumeper, pamelesatane ing Wudi Kuncir.

Perlu dikawuningani yen patilasan-patilasan Majapait lumrahe kapendhem ing jero lemah 1-2 meter saka lumahing lemah ing sakiwa tengene. Bab iku disebabake krana anane bledhosane gunung  Arjuna, Anjasmara, lan gunung Kelud. Awu sarta wedhi bledhosane gunung kagawa udan gedhe kang nuwuhake banjir bandhang. Banjir gedhe sing ora mung pisan pindho katititk saka sap-sapan lemah kang kadhudhuk dening bumi kono. Bledhosae gunung lan banjir gedhe ndadekake patilasan Majapait kapendhem ing jero lemah.

Mung emane ora ana prasasti utawa sumber-sumber katrangan liyane kang nerangake patilasan Kumitir kajaba Pararaton lan Negarakretagama. 

Katrangan gambar:

1. Reca kang mapan ing pojok kidul kulon. Durung kinaweruahn recane sapa. Apa iki recane Bhatara Siwah kaya kang kasebut ing Negarakretagama ?

2. Pojok lor wetan situs Kumitir kang wis kabukak.

3. Batur situs Kumitir iring wetan.

4. Watu alus tilas garapan tanganing manungsa kang ora tumata ing kuburan desa.

5. Sumur kuna kang mapan ing salore makam desa.

6. Sap-sapan lemah kang nandhakake biyen Kumitir keleban banjir gedhe lan kurugan awu gunung geni.