SESELAN UM LAN ATER-ATER MA SARTA ATER-ATER AM ING BASA JAWA KUNA LAN BASA JAWA ANYAR.

Gambar : Kawah gunung Kelud kang nalika jaman Majapait diarani gunung Kampud

Basa Jawa Anyar iku minangka terusane (utawa asale) saka basa Jawa Kuna, mula paramasastrane uga kaprebawan basa Jawa Kuna. Ora sethtithik tembung-tembung basa Jawa Anyar kang padha utawa meh padha tegese karo basa Jawa Kuna, nanging uga bisa tegese tembung mau owah.

Tuladha tembung sing tegese ajeg (tetep) :

lawang (JK) = lawang (J) = pintu

gaway (JK) = gawe (J) = buat

lanang (JK) = lanang (J) = laki-laki

hanyar (JK) = anyar (J) = baru.

adeg (JK) = adeg (J) = berdiri

sih (JK) = asih (sih) (J) = cinta

ngungsi (JK) = ngungsi (J) = pergi menghindari bahaya, lsp

Tembung –tembung sing owah tegese , tuladha :

kita (JK) = kowe ; kita (J) = aku lan kowe

amuter (JK) = mrentah, ngereh; muter (J) = ngubengake, ngelih

hayo (JK) = aja ; ayo = tembung pangajak

swami (JK) = bojo ; suami = bojo lanang

resep (JK) = krungu ; resep (J) = njalari seneng.

dhendha (JK) = penthung, gada ; dhendha (J) = denda (BI).

Seselan UM ing basa Jawa Kuna.

Seselan UM ing basa Jawa Kuna gunane kanggo mangun tembung kriya tanduk (kata kerja aktif).
tuladha :

1.       Yen tembung linggane kawiwitan aksara mati (konsonan) , mapane seselan UM ana ing saburine aksara kang kawitan, tuladha :

gawe > gumawe = mengerjakan

turun  > tumurun = menurunkan (turun)

laku > lumaku  = berjalan

sahut  > sumahut  = menggigit

swagata > sumwagata  = menyambut

2.       Yen wiwitane tembung arupa aksara mati (konsonan) mau p, b, m, lan w, aksara mati mau ilang, tuladha :

pangan  > umangan = memakan

pangguh  > umangguh = melihat

pati > umati = mati

buru > umuru = memburu

bancana  > umancana  = menipu/membencanai

waca > umaca = membaca

mwas. > umwas = menetes

3.       Yen wiwitane tembung mau arupa aksara urip (vokal) , seselan UM mapan ing sangareping aksara wiwitan, tuladha :

adeg  > umadeg  =berdiri/memerintah

ilu > umilu = mengiringi

aring > umaring = merasa senang

endek  > umendek  = memilih tempat, memilih posisi.

Seselan UM ing basa Jawa Anyar.

Seselan UM ing basa Jawa Anyar paugerane padha karo ing basa Jawa Kuna , kajaba sing angka 2, tuladha :

turun > tumurun

tandang > tumandang

laku > lumaku

drojog > dumrojog

gleger > gumleger.

angsah > umangsah > mangsah = maju ing paprangan

inger > uminger > minger

umbul > umumbul > mumbul

inep > uminep > minep

uluk > umuluk > muluk

Rimbage tembung kang oleh seselan UM diarani rimbag bawa ma.

SESELAN UM LAWAN ATER-ATER MA

Tuladha panganggone ater-ater MA ing basa Jawa Kuna :

mapañjang/apanjang  = memanjang

madoh/adoh = jauh

mawwah/awwah = berbuah

malara = bersusah hati

manak = beranak

mastri = beristri

mabāng  = menjadi merah

mahyas = berhias

Ater-ater MA kang dikantheni swara nasal :

Tegese ater- ater MA kang dikantheni swara nasal

manurun = turun dari

mangjanma = menjelma

mañjala = menjala

mangdanda = memukul

Ater-ater MA ing basa Jawa Anyar.

Tembung-tembung sing oleh ater-ater MA ing basa Jawa Anyar ora pati akeh :

maguru = berguru

madhukun = pergi ke dukun

mabukuh = duduk dengan kepala tertunduk

madhaharan  (juru madhaharan) = juru olah-olah

magenturan = bergemuruh

magepokan = berhubungan

magawe = bekerja

mabyungan = berdengung

magempuran = rusak

Tuladha tembung kang nganggo seselan UM ing basa Jawa Anyar

gandhul > gumandhul = mratelakake kahanan

gedhe > gumedhe = kaya-kaya

glundhung > gumlundhung = mratelakake kahanan

gulung > gumulung = mratelakake kahanan

guyu > gumuyu

jangkah > jumangkah

kelip > kumelip = mratelakake kahanan

keruk > kumeruk = nedheng-nedhenge

laku > lumaku = mratelakake kahanan

rujak > rumujak > kemrujak = nedheng-nedhenge

rusuh > rumusuh > remusuh = nedheng-nedhenge

turun > tumurun = nindakake

Nyuwun kawigatosan tembung-tembung ing ngandhap :

ayu > kumayu  > kemayu katandhingna  karo kumaayu > kumayu > kemayu

bagus > bumagus > gumagus   katandhingna karo kumabagus

pinter > puminter > kuminter > keminter  katandhingna karo kumapinter

Ater-ater AM (hanuswara)

Gunane ater-ater hanuswara ing basa Jawa Anyar kanggo mangun tembung kriya tanduk. Tembung-tembung lingga kang oleh ater-ater hanuswara AM yaiku tembung lingga kang kawiwitan aksara p, w lan b. Tembung lingga kang apurwa vokal ora kena diwuwuhi ater-ater AM. Tuladha :

palu > malu

panah > manah

pangan > mangan

pepe > mepe

pilih > milih

putung > mutung

waca > amaca > maca

wada > amada > mada

wangsul + I > amangsuli > mangsuli

warung > amarung > marung

wayang > amayang > mayang

babad > ambabad > mbabad

banting > ambanting > mbanting

bobok > ambobok > mbobok

bolong > ambolong > mbolong.

buru > amburu > mburu