Miturut panemune ahli basa Jawa anyar sing lawas, ater-ater anuswara ana 4 yaiku : am (m), an (n), any (ny), ang (ng). Anuswara tegese : swara irung (nasal, sengau). Satemene ater-atere yaiku "a" katambahan nasal (N). Padha persis karo ater-ater "haN- " ing basa Jawa Kuna. Miturut panemune ahli basa Jawa saiki rumuse dadi :
aN- + lingga
Ater-ater anuswara (aN-) ngalami owah-owahan wujud yen sumambung ing tembung lingga. Owah-owahan wujud mau dadi : am (m), an (n), any (ny), ang (ng), lan nge. Dadi ater-ater anuswara iku ora mung 4 (papat) nanging 5 (lima).
Panganggone :
Ater-ater am (m).
Dianggo yen karaketan tembung lingga kang purwane swara mati
(konsonan) : b, p, w
Tuladha :
am + buru > amburu > mburu
am + babat > ambabat > mbabat
am + bujung > ambujung
>mbujung
am + begal >ambegal
>mbegal
am + pangan >
amangan > mangan
am + pikir >
amikir > mikir
am + pijet >
amijet > mijet
am + pikat >
amikat > mikat
am + warung > amarung
> marung
am + warah >
amarah > marah
am + wulang > amulang >
mulang
am + wadhah + (i) >
amadhah(i) > madhah(i)
Katrangan :
Ana tembung sing nyebal saka paugeran (pakajaban) kang
apurwa swara mati (konsonan ) w , yen karaketan ater-ater anuswara dadi ng,
tuladha :
am + wetu + (ake ) > ngetokake
am + wedal + (aken) > ngedalaken
Ater ater an (n)
Dianggo yen karaketan tembung lingga kang apurwa swara mati
(konsonan): d, dh, t, th
Tuladha :
an + dudut >andudut > ndudut
an + deleng >
andeleng > ndeleng
an + dangu >
andangu > ndangu
an + dulang >
andulang > ndulang
an + dhupak > andhupak
> ndhupak
an + dhangir >
andhangir >ndhangir
an + dhodhog >
andhodhog > ndhodhog
an + dhapuk >
andhapuk > ndhapuk
an + tandur >
anandur > nandur
an + titip >
anitip > nitip
an + tulis >
anulis > nulis
an + tiba >aniba > niba
an + thuthuk >
anuthuk > nuthuk
an + thothok >
anothok > nothok
an + thuthul >
anuthul > nuthul
an + thithil >
anithil > nithil
Ater –ater any (ny)
Dianggo yen karaketan tembung lingga kang apurwa swara mati
(konsonan) c, j, s
Tuladha :
any + cukil >
anyukil > nyukil
any + cidhuk >
anyidhuk > nyidhuk
any + caruk >
anyaruk > nyaruk
any + cucuk >
anyucuk > nyucuk
any + jaluk > anyjaluk > nyjaluk
> njaluk
any + jupuk >
anyjupuk > nyjupuk > njupuk.
any + jereng >
anyjereng > nyjereng > njereng
any + jaga >
anyjaga > nyjaga > njaga
Katrangan :
Tembung ing dhuwur yen katulis nganggo aksara Jawa (gagrag
Sriwedhari): anyjaluk, anyjupuk, anyjereng, anyjaga. Yen katulis nganggo aksara
Latin : njaluk, njupuk, njereng, njaga.
any + sapu >
anyapu > nyapu
any + serok >
anyerok > nyerok
any + sedhot >
anyedhot > nyedhot
any + senggol >
anyenggol > nyenggol
Ater – ater ang (ng)
Dianggo yen karaketan karo tembung lingga kang purwane swara
mati (konsonan) g, k, r, l, y, lan swara
urip
Tuladha :
ang + gambar >
anggambar > nggambar
ang + gulung >
anggulung > anggulung
ang + garu >
anggaru > nggaru
ang + ganti >
angganti > ngganti
ang + kudang >
angudang > ngudang
ang + kidung >
angidung > ngidung
ang + kerok >
angerok > ngerok
ang + kuras >
anguras > nguras.
ang + rujak >angrujak > ngrujak
ang + rasa >
angrasa > ngrasa
ang + rabi >
angrabi > ngrabi
ang + rajang >
angrajang > ngrajang
ang + lari >
anglari > nglari
ang + luput + (ake) >
angluput (ake) > ngluput (ake)
ang + lunjak >
anglunjak > nglunjak
ang + lindur >
anglindur > nglindur
ang + yiyit + (i) > angyiyit (i) > ngyiyit(i).
ang + yekti + (ake) > angyekti (ake) > ngyekti (ake)
ang + yakin + (ake) > angyakin(ake) > ngyakin (ake)
ang + obong >
angobong > ngobong
ang + owah + (i) angowah (i) > ngowah (i)
ang + ulu >
angulu > ngulu
ang + undang >
angundang > ngundang
ang + ili >
angili > ngili
ang + irig >
angirig > ngirig
ang + unjal >
angunjal > ngunjal
ang + uber >
anguber > nguber
ang + etung >
angetung > ngetung
ang + eman >
angeman > ngeman
ang + empan > empan (ake) > ngempa (kake)
ang + embah > angembah
> ngembah
Ater-ater anuswara kang karaketan tembung lingga kang
tembunge mung sawanda, kayata: dang, dus, dol, bis, cet, pel, bel, lsp
ater-ater mau owah dadi nge. Tuladha :
ang + dang > angdang
> ngedang
ang + dol > angdol > ngedol
ang + dus > angdus > ngedus
ang + bis > angbis > ngebis
ang + cet > angcet > ngecet
ang + pel > angpel > ngepel
Saiki, para ahli basa Jawa nduweni panemu yen owah-owahan
ang dadi nge wis mujudake ater-ater kang madeg dhewe. Dadi ater-ater anuswara
iku ana 5 (lima) : am, an, any, ang, lan
nge.Lugune, owah-owahan kang kaya mangkono iku niru basa Jawa Kuna. Mung wae
ing basa Jawa Kuna (bokmanawa) pangucape ora pati cetha, ing basa Jawa anyar
dicethakake.
Katrangan :
1.
Ing tata tulis aksara Jawa (gagrag Sriwedari)
tembung kang linggane apurwa swara mati (konsonan) anteb (b, g, j, d, dh) yen
karaketan ater-ater anuswara ditulis jangkep am, an, ang, any. Ing tata tulis
aksara Latin cukup ditulis m, n, lan ng. Ater-ater any ditulis n dudu ny.
2.
Ing buku-buku sastra kang adhapur tembang
macapat ana tembung kriya tanduk kang ditulis mung linggane wae (tanpa ater-ater) jalaran mburu guru
wilangan supaya trep, nanging tetep diwaca kaya yen karaketan ater-ater , kayata
: bedhah praja boyong putri kudu diwaca “mbedhah praja mboyong putri”.
3.
Ing pocapan padinan ora bakal tinemu
tembung-tembung andhodhok, anjaluk, anggambar, anjugil , amburu, lsp. Sing ana
tembung ndhodhok, njaluk, nggambar, njugil, mburu, lsp. Tembung-tembung mau
mung kanggo ing tata tulis utawa ing kasusastran, kang lumrah kanggo ngetrepi
guru wilangan.
4.
Ana tembung sing nyebal saka paugeran, lumrahe
tembung mau njupuk , niru, utawa kaprebawan basa Jawa kuna, tuladha : nuwun, nandhang
, nayogyani, manembah, nambut, nusup, nusu, nungsung, nungsang.
5.
Tembung ngalor, ngidul,ngetan , ngulon , dhapukane
niru basa Jawa Kuna. Ater-atere dudu ater-ater anuswara
Gunane ater-ater anuswara :
Gunane ater-ater anuswara yaiku :
1.
Kanggo dhapuk tembung kriya tanduk (kata kerja
aktif), tuladha : mangan, macul, mbalang, mbakar, ngombe, nggawe, ngundha, ngancing, numbak, nuntun, nabrak,
ndhudhuk, njarag, njiwit, njaga, njupuk.
2.
Kanggo ndhapuk tembung kahanan, tuladha :
mbanyu, mbeguguk, mecicil, masir, mrekitik, mriyayeni, nglenga, ngglolo,
nglangut, nglumut, nglimprek, ngayu, ndlewer, ndesani, ndrenginging, ndremimil,
njenggarong, njenggureng, njedhodhot, njepiping,
Tidak ada komentar:
Posting Komentar