Serat Sabdatama

GAMBUH.

1. RAsaning tyas kayungyun, angayomi lukitaning gambuh, gambir wana kalawan eninging ati, katenta kudu pitutur, sumingkiring reh tyas mirong.

2. DEN samya amituhu, ing sajroning jaman kalabendu, yogya sami nyenyuda ardaning kapti, kang nenuntun mring pakewuh, uwohe panggawe awon.

3. NGAjapa tyas rahayu, ngayomana sasameng tumuwuh, wahanane ngendhak angkara kalindhih, ngendhangken pakarti dudu, dinuwa tibeng doh.

4. BEda kang ngaji pupung, nir waspada rubedane tutut, akekinthil tan anggap anggung tut wuri, tyas riwut rawat dahuru, korup sinerung ing goroh.

5. Ilang budayanipun, tanpa bayu weyane ngalumpuk, saciptane wardaya ambebayani, ubayane ora payu, kari kataman pakewoh.

6. RONG asta wus katekuk, kari ura-ura kang pakantuk, dhandhang gula lagu palaran prayogi, ngleluri para leluhur, abot sihing swami karo.

7. GAlap gangsuling tembung, ki pujangga panggupitanipun, rangu – rangu pamanguning reh harjanti, tinanggaping prana tambuh, katenta nawung prihatos.

8. WARtining para jamhur, pamawasing wasita tanpa wus, wahanane jaman owah angowahi, yeku sangsaya pakewuh, ewuh aya kang linakon.

9. SIdining kala bendu, saya ndadra ardaning tyas linut, nora kena sinirep limpading budi, lamun durung mangsanipun, malah sumuke angradon.

10. TAtanane tumuruntun, panuntuning tyas angkara antuk, kaladesa wenganing karsa ka eksi, limut kalimput, mawut sanggyaning dumados.,

11. ING antara sapangu, pangungaking kaanan wus mirut, morat – marit panguripaning sasami, sirna katentremanipun, udrasa saenggon – enggon.

12. KEmat isarat lebur, nyunyur tanpa daya kabarubuh, bebasane tidhem tandhaning dumadi, bejane ula dhohulu, cangkem silite anyaplok.

13. DHUNGkari gunung – gunung, kang geneng – geneng padha linugrug, parandene tan ana kang nanggulangi, wedi kalamun sinembur, upase lir wedang umob.

14. KOLonganing kaluwung, prabanira kuning abang biru, sumurupa iku mung soroting warih, wewarahe para rasul, dudu jatining Hyang Manon.

15. SUpaya padha weruh, kinon mawas ing sajroning taun, windu kuning kono ana wewe putih, gegamane tebu wulung, arsa angrabaseng wedhon.

16. RAsane wus karasuk, miwah kesuk kalamangsanipun, kawisesa kuwasane para luwih, wahyane wahyu tumelung, tulus tan kenging tinegor.

17. KARkating tyas katuju, jibar – jibur adus banyu wayu, yuwanane turun – tumurun tan enting, antuk barkahing Hyang Agung, den ngering saenggon – enggon.

18. TAtune kabeh tuntum, lelarane waluya sadarum, tyas prihatin ginantyan suka mepeki, wong ngantuk anemu kethuk, jro mesi dinar sabagor.

19. Amung padha tinumpuk, nora ana rusuh colong jupuk, rajakaya cinancang aneng jawi, tan ana nganggo tinunggu, parandene tan cinolong.

20. DInaring durta katut, anglakoni ing panggawe runtut, tyasing katrem kayoman ayeming budi, budyarja marjayeng limut, amawas pangesthi awon.

21. NINGgal pakarti dudu, kadarpaning parentah ginugu, mring pakaryan saregep tegen nastiti, ngisor ndhuwur tyase jumbuh, tan ana waon – winaon.

22. NGRATani sapraja gung, keh sarjana sujana ing kewuh, nora kewran mring wicara agal – alit, pulih duk jaman rumuhun, tyas teteg teguh tanggon .


Katrangan :
Kula aturi mriksani sandi asma ingkang wonten wiwitaning pada.

Raden Ngabehi Ranggawarsita.
Katedhak saking buku “Burat Sari “ karangan S. Prawirodihardjo.


NEGESI TEMBUNG :
Kayungyun = kasengsem, kedanan, kepencut, kasmaran.
Lukita = tetembungan, karangan, rumpakan.
Gambir wana = kudhu
Katenta = isih nggagas apa – apa amarga wis manuh.
Reh = 1. Pratingkah 2. Bab panyekeling praja 3. Prakara, tatanan, pranatan 4. Wewengkon kang kabawah ing 5. Mungguhing bab utawa perkara.
Mirong = 1. Ngemulake kampuh (jarit) ing pundhak terus nutupi badane (entar : susah banget, isin banget ) 2. Ora prsaja, nedya mbalela, ngedoh ora gelem kumpul.
Amituhu = nggugu.
Arda (Sangs. Kawi)= 1. Pangangsa – angsa, ngangsa, murka, hawa nepsu, 2. Banget, kaluwih – luwih.
Wahana (Sangs. Kawi)= 1. Tunggangan 2. Keterangan tegesing impen, ngalamat lsp. ; diwahanani = diterangake, ditegesi, dingalamati ; mahanani = mratandhani yen …
Ngendhak (kn)= 1. Mareni (kamanuhan, kebiasaan (BI)) lsp. , ninggal (pegaweyan). 2. Nyandhet (kanepson, lsp).
Ngendhangken = ngukum, mbuwang.
Dinuwa = di duwa = 1. Dicuwak nganggo tangan, disodhogake (dicengkah) ; 2. Ditampik, dibadhal (tumrap dhawuh), ditanggulang dibalekake.
Nir = 1. Ilang ; 2. Tanpa.
Anggung = 1. Unine perkutut ; 2. Tansah, pijer.
Rawat = 1. Ngrumat, nyimpen; rawat duka (rawat piker) = tansah nandhang susah (nepsu); rawat luh = kembeng – kembeng arep nangis; rawat wadi = simpen wadi; dirawati = disimpen, disinggahake, dirumati; rawatan = simpenan. 2. Dirawati = disapi, disapu, disaponi; Krungu tembang rawat – rawat = krungu kabar angin; rawat – rawat = lamat – lamat.
Dahuru = geger, oreg – oregan, ora tentrem.
Korup = ka + urup = sumbut, urup.
Weya = kurang weweka, sembrana.
Ubaya = janji, kasaguhan.
Swami = bendara, ratu, bojo.
Galap – gangsuling tembung = salah (kleru) tetembungane.
Gupita = 1. Anggitan , karangan tembang 2. Tetembungan 3. Karangan.
Harjanti = arjanta , reja , slamet.
Jamhur = jumhur, pinunjul ing kawruh, .
Wasita = warsita, pitutur, wewarah, kandha.
Sidi = sampurna, kelakon kang sinedya.
Limpad = putus amumpuni ing .. (kawruh, lsp).
Ngradon = ngrebda, ngendi – endi ana.
Kaladesa = mangsa kang prayoga.
Limut = lali.
Sapangu = sadhela.
Udrasa = tangis, luh.
Kemat = tenung.
Ula dhoulu = ula endhase loro, buntute awujud endhas. ( mung ana ing dongeng)
Kaluwung = kuwung.
Praba = 1. Sorot, cahya 2. Gambar pepethaning sorot (cahya) kang ngupengi endhas. 3. Rerenggan wayang ing saburine geger (saemper gambar swiwi).
Warih = banyu, tirta, we, her.
Ngrabasa = ngrusak.
Wisesa = kuwasa luhur, kang nguwasani.
Wahya = wetu, wedhar.
Tuntum = pulih gathuk kaya maune, pulih tumrap tatu.
Mesi = ma + isi = isi.
Rajakaya = rajaning kaya, kewan bangsane kebo, sapi, jaran.
Durta = 1. Julig 2. Ala, piala.
Darpa = 1. Wani, kendel 2. Galak, umuk.
Kewran = kewuhan.
Rumuhun = jaman biyen, dhisik.