Wuku Lan Watake Manungsa Miturut Wuku

Cacahe wuku ana 30 , saben saminggu sepisan ganti wuku yaiku :

1.
Sinta : Sipate kaya pandhita, kekarepane gedhe, ora sabaran, butarepan.
2.
Landhep : Akeh-akehe becik rupane, uga nurun marang anake, terang atine, seneng nepi, tegas, seneng pamer, landhep pikire, dhemen madhangake pikire liyan.
3.
Wukir : dhemen tetulung marang wong sing kekurangan, ora dhemen diungkuli, nduweni bakat dadi panggedhe, dhemen pamer, disenengi wong akeh, pinter micara, wekel nyambut gawe.
4.
Kuranthil : gampang nesu, disenengi wong akeh, kukuh kekarepane, boros, dhemen lan wekel nyambut gawe, disihi dening ndhuwurane.
5.
Tolu : Kukuh kekarepane, teguh atine, sabar, yen nesu ora gampang diendhakake, dhemen tetukon lan dhemen plesir, ulet, angkuh, sombong, kadhang kala gelem ngapusi, betah melek.
6.
Gumbreg : kenceng atine, pepenginane kudu kaleksanan sanajanta kudu korban akeh, budine luhur, mbuntut arit, disenengi kulawarga lan kadang kadeyan, sregep golek ngelmu.
7.
Warigalit : lumrahe becik rupane, disenengi wong akeh lan punjere kawigaten, bisa-bisa rabi luwih saka sepisan, butarepan, arang sanja marang tangga teparo, dhemen prihatin, seneng nepi, disenengi wong akeh, kadhang nduweni watak drengki.
8.
Warigagung : akeh wicarane, akeh sing seneng, abot sanggane, kekarepane dhuwur, kabegjane ana mburi, keras atine, andhap asor, tansah nduweni semangat sing gedhe.
9.
Julungwangi : sombong lan ora seneng diungkuli, manis tembunge, samubarang pegaweyan bisa mrantasi, dhemenyar, pinter gawe barang aden-aden, dhemen tetulung ananging kudu diweruhi wong akeh.
10.
Sungsang : napsune gedhe, gampang nesu nanging uga gampang lilih, nduweni daya kekuwatan sing gedhe, lila legawa lan tanpa pamrih, kenceng kekarepane, sok usil.
11.
Galungan : grapyak semanak, ngamale gedhe, boros, ora bisa anteng, kepingin pegaweyan sing digarap enggal-enggal rampung, wasis micara, disenengi wong wadon, gampang kena pengaruh.
12.
Kuningan : nduweni pangaribawa sing gedhe, nduweni daya magis, luhur budine, guneme kepenak, gemi sok keladuk medhit, dhemen ing papan kang sepi, gampang nesu, isinan.
13.
Langkir : nepsune gedhe, kukuh budine, nduweni watak satriya, cengkal, drengki, kendel lan perwira, sapa sing cedhak mesthi kaprebawan.
14.
Mandhasiya : kukuh budine, pegaweyan kepingin enggal-enggal rampung, ora sabaran, gampang nesu, ora gampang menehi pangapura, tegan, kamulyane saka anggone gemi, akeh rejekine.
15.
Julungpujut : pasrawungane apik nanging sok nduweni karep sing ora diwedharake, ora akeh omonge, yen wis kadhung nesu ora gampang lilih, tekade gedhe, dibutuhake wong akeh, tindake sing becik dipuji wong akeh, alus budine.
16.
Pahang : gedhe omonge, ora gampang percaya marang liyan, ngati-ati, pedhes omonge, kadhang-kala nduweni watak drengki, demen tetulung kanggo kebecikan, boros, dhemen prihatin, nduweni watak suci.
17.
Kuruwelut : Luhur budine, landhep pikire, guneme mentes, ngati-ati, wekel nyambut gawe, dhemen nuduhake awake dhewe, resik atine, nduweni watak satriya.
18.
Marakeh : pasrah, gathekan, wani ngadhepi bebaya, grapyak semanak, cedhak kamulyane.
19.
Tambir : nduweni pangaribawa sing gedhe, gedhe kekarepane, lahire kadhang beda karo batine, gemi keladuk medhit, angkuh, dhemen ngomongake sing gedhe-gedhe, guneme pedhes, ngibadahe kenceng.
20.
Madhangkungan : pinter, landhep pikire, guneme mentes, pasrah, mantep atine, ngurmati lan ngregani marang ndhuwurane, dhemen bandha donya, ora dhemen papan sing rame, dhemen banyu, grusa-grusu lagi dipikir ing buri, kuat imane lan setya tuhu.
21.
Maktal : lumrahe bcik rupane, manis wicarane, setya tuhu, kenceng atine, rejekine katut karo drajate, seneng mystik, diasihi dening wong agung.
22.
Wuye : Jujur, nduweni watak satriya, pikire tajem, mgati-ati, alus guneme, butarepan, ora dhemen papan sing rame.
23.
Manahil : ora kakehan gunem, dhemen mamerake awake dhewe, ngati-ati, andhap asor, ulet nanging kadhang sok boros, trampil, kadhang sregep kadang males (kesed).
24.
Prangbakat : kenceng atine, sregep, yen duwe barang digemeni, nduweni watak satriya, ora gampang dieluk, ing ngarep anteng ing mburi kedandapan, rejekine cukup, rada sombong.
25.
Bala : nyambut gawe sesidheman, pinter ndadekake wong liya kabujuk, diwedeni wong karana tindak tanduke, tegan, akeh omonge, dhemen semedi.
26.
Wugu : jembar budine, dhuwur ngelmune, nduweni pangaribawa sing gedhe, disenengi wong wadon, kendel, gemi, tliti, butarepan, nengenake awake dhewe kaladuk medhit.
27.
Wayang : lumrahe becik rupane, dhemen nyambut gawe, atine pindha segara, momot, disenengi wong wadon, welas asih, tliti, alus budine, gampang tetulung nanging kudu diweruhi wong akeh, anteng, akeh rejekine, sombong.
28.
Kulawu : wateke kenceng, welas asih marang sapadha-padha, kabegjane gedhe, lila legawa, terus terang, kekarepane kenceng, nduweni bakat ngarang.
29.
Dhukut : lumrahe becik rupane, kenceng atine, nduweni watak satriya, pinter, setya tuhu, tansah rasa sujana, gemi keladuk medhit, diasenengi wong akeh, dhemen guyon, yen ora cocok angel dicedhaki, kabgejane ana buri.
30.
Watugunung : dhemen prihatin, akeh gegayuhane, ora seneng diungkuli, percaya marang barang-barang gaib/ mystik, dhemen mbukak wadine wong liya, disenengi kanca, dhemen dandan, gampang kesinggung.

Serat Kalatidha

Anggitan : R. Ng. Ronggawarsita

Sinom

1.
Wahyaning arda rubeda,
Ki Pujangga amengeti,
mesu cipta matiraga,
mudhar warananing gaib,
sasmitaning sakalir,
ruweding sarwa pakewuh,
wiwaling kang warana,
dadi badaling Hyang Widdhi,
amedharken paribawaning bawana.


(Wetuning pepenginan kang murka (ala), sang Pujangga angeling-eling (membuat catatan), ngetog (memusatkan) pikiran anglakoni prihatin, nyingkap aling-aling kang ora kasat mata, sasmitane samubarang kang ndadekake ruwed, samubarang sarwa pakewuh, sawise kasingkape aling-aling, sang Pujangga minangka dadi wakiling Hyang Widdhi kanggo medharake kahahane donya.)


2.
Mangkya darajating praja,
kawuryan wus sonya ruri,
rurah pangrehing ukara,
karana tanpa palupi,
atilar silastuti,
sarjana sujana kelu,
kalulun Kalatidha,
tidhem tandhane dumadi,
ardayangrat dening karoban rubeda.

(Saiki darajating (martabat) negara, katon wis suwung, rusak tatananing negara, jalaran ora ana tuladha (conto) sing becik , kabeh ninggalake aturan (tatanan). Para sarjana (wong pinter), para sujana (wong becik) katut kaelun jaman Kalatidha. Wis ora ana tandhane ngaurip, wong sanagara kelem padha nandhang sangsara (alangan)).


3.
Ratune ratu utama,
patihe patih linuwih,
pra nayaka tyas raharja,
panekare becik-becik,
parandene tan dadi,
paliyasing Kalabendu,
malah mangkin andadra,
rubeda kang ngreribedi,
beda-beda ardane wong sanagara.


(Ratune satemene utama, patihe peng-pengan, para nayaka mung murih raharjane negara, para punggawa apik kabeh. Ewasamono ora bisa dadi sarana ilange jaman Kalabendu, malah sangsaya ndadra kasangsaran sing disandhang. Beda-beda angkarane (pepenginane) wong sanegara).


4.
Katatangi tangisira,
sira sang paramengkawi,
kawileting tyas dhuhkita,
kataman reh wirangi,
dening upaya sandi,
sumaruna anarawung,
pangimur manuara,
met pamrih melik pakolih,
temah suka ing karsa tanpa weweka.

( Sang Pujangga kawetu tangise lan rumangsa trenyuh, sedhih kataman wirang (?), jalaran kena fitnah, ing sajrone pasrawungan (masyarakat). Tembung manis kanggo panglipur atine Sang Pujangga nanging sejatine golek pamrih kepingin entuk asil, temahan atine seneng nganti ilang pangati-atine (Sang Pujangga)).


5.
Dhasar karoban pawarta,
babaratan ujar lamis,
pinudya dadya pangarsa,
wekasan malah kawuri,
yen pinikir sayekti,
pedah apa aneng ngayun,
andhedher kaluputan,
siniraman banyu lali,
lamun tuwuh dadi kekembanging beka.

( Ana kabar santer banget warata sanegara yen sang Pujangga arep didadekake pangarsa (panggedhe), nanging wekasane malah kancrit (ora katut). Yen dipikir temen-temen, paedahe apa dadi pangarsa yen mung nggedhekake luput lan lali, wusanane malah dadi jalarane sangsara)


6.
Ujaring Panitisastra,
awewarah asung peling,
ing jaman keneng musibat,
wong ambek jatmika kontit,
mengkono yen niteni,
pedah apa amituhu,
pawarta lalawora,
mundhak angraranta ati,
angurbaya ngiketa carita kuna.


(Kitab Panitisastra wus menehi pepeling yen ing jaman kena musibah (ora tentrem ) wong sing temen, jujur malah kasingkur. Mula pedahe apa nggugu kabar sing ngayawara, mundhak ngreranta ati. Luwih becik ngiket (ngarang) carita kuna.)


7.
Keni kinarya darsana,
panglimbang ala lan becik,
sayekti akeh kewala,
lalakon kang dadi tamsil,
masalahing ngaurip,
wahananira tinemu,
temahan anarima,
mupus pepesthening takdir,
puluh-puluh anglakoni kaelokan.

(Kena kanggo conto, kanggo nimbang ala lan becik. Satemene akeh banget lelakon sing kanggo tamsile (ibarat) wong urip. Wekasan narima ing takdir, puluh-puluh nglakoni kaelokane donya).


8.
Amenangi jaman edan,
ewuh aya ing pambudi,
melu edan nora tahan,
yen tan melu anglakoni,
boya kaduman melik,
kaliren wekasanipun,
dilalah kersa Allah,
begja-begjaning kang lali,
isih begja kang eling lawan waspada.

(Ngalami jaman edan, sarwa ngewuhake pikir, arep melu edan ora tahan, nanging yen ora melu, saupama ora nduwe melik, wusanane kaliren. Dilalah kersaning Allah, begja-begjane sing lali isih begja sing eling lan waspada).


9.
Samono iku bebasan,
padu-padune kepingin,
enggih mekoten man Dhoplang,
bener ingkang angarani,
nanging sajroning batin,
sajatine nyamut-nyamut,
wis tuwa arep apa,
muhung mahas ing asepi,
supayantuk parimarmaning Hyang Suksma.


(Wong duwe panemu kaya mangkono iku rak wong kepingin,"Ya ngono man Dhoplang ?", pancen bener sing ngarani. Nanging ing jerone batin adoh banget. Wis tuwa arep apa?. Luwih becik ngedohi praja (manggon ing papan kang sepi), supaya antuk asihe kang Maha Kuwasa)


10.
Beda lan kang wus santosa,
kinarilan ing Hyang Widdhi,
satiba malanganeya,
tan susah ngupaya asil,
saking mangunah prapti,
Pangeran paring pitulung,
marga samaning titah,
rupa sabarang pakolih,
parandene masih taberi ihtiyar.


(Beda karo sing wis santosa, dililani dening Hyang Widdhi. Sanajan satiba malange ya ora susah golek asil. Saka mangunahe (pitulung) Gusti, jalarane saka sapepadhane titah, sakabehane tansah oleh (begja, untung), sanajan mangkono isih gelem ikhtiyar).


11.
Sakadare linakonan,
mung tumindak mara ati,
angger tan dadi prakara,
karana wirayat muni,
ihtiyar iku yekti,
pamilihe reh rahayu,
sinambi budi daya,
kanthi awas lawan eling,
kang kaesthi antuka parmaning Suksma.

(Dilakoni sakadare, ora ngaya, anggere ora ndadekake prekara. Jalaran ana riwayat sing ngandhakake ikhtiyar iku satemene ndadekake karahayon. Disambi golek, mbudidaya kanthi paugeran awas lan eling ).


12.
Ya Allah Ya Rasulullah,
kang sipat murah lan asih,
mugi-mugi aparinga,
pitulung ingkang martani,
ing alam awal akir,
dumununging gesang ulun,
mangkya sampun awredha,
ing wekasan kadipundi,
mila mugi wontena pitulung Tuwan,


(Ya Allah, Ya Rasulullah, kang kagungan sipat welas lan asih, mugi-mugi panjenengan paring pitulungan, ing alam awal (donya?) lan akhirat. Kadospundi jejering gesang kula, kamangka kula sampun sepuh. Kawontenan negari punika kados pundi Gusti, mugia panjenengan paring pitulung).


13.
Sageda sabar santosa,
mati sajroning ngaurip,
kalis ing reh aru-ara,
murka angkara sumingkir,
tarlen meleng malatsih,
sanityasa tyas mamasuh,
badharing sapudhendha,
antuk mayar sawatawis,
borong angga suwarga mesi martaya.

(Sageda kawula sabar santosa, pejah salebeting gesang, kalis saking ara-uru, sadaya angkara murka saged sumingkir. Boten sanes kawula namung nggolongaken tekad, mugi manah kawula tansah pinaringan sesuci (kasucian), supados ical sapudhendha (siksa), saged entheng sawatawis. Sang Pujangga pasrah jiwa nenuwun kaswargan ingkang isinipun boten owah gingsir (abadi)).

Cathetan :
1. Kala = jaman, wektu. Tidha= tidha-tidha, ragu-ragu, tansah kuwatir.

2. Ing ukara pungkasan saben wanda kapindho tinemu sandi asma : bo RONG angGA suWARga meSI marTAya = Ronggowarsita.

Serat Wulangreh

Anggitan :

Ingkang Sinuwun kanjeng Susuhunan Paku Buwana IV Senapati Ing Ngalaga Ngabdurrahman Sayidin Panatagama

ing Surakarta Hadiningrat.

Dhandhanggula.

1.
Pamedhare wasitaning ati,
cumanthaka aniru pujangga,
dhahat mudha ing batine,
nanging kedah ginunggung,
datan wruh yen akeh ngesemi,
ameksa angrumpaka,
basa kang kalantur,
tutur kang katula-tula,
tinalaten rinuruh kalawan ririh,
mrih padhanging sasmita.

Tegese tembung :
pamedhare = pamulange, ngandhakake, membicarakan.
medhar sabda = sesorah, pidato.
wasita = warsita, wursita, wewarah, piwulang, nasehat.
cumanthaka = kumawani, kumendel, memberanikan diri.
dhahat = banget, sangat.
mudha = bodho, balilu, punggung, bodoh.
ginunggung = gunggung + in = dibombong, dibesarkan hatinya.
angrumpaka = nganggit, ngripta, mengarang.
kalantur = kaladuk, ngayawara, omong kosong.
katula-tula = ngrekasa, asor, ora ana ajine.
rinuruh = ruruh + in = 1. pasuryan kang semu dhungkluk >< style="color: rgb(51, 51, 255);"> ririh = lirih, alon, pelan.
sasmita = sandi, kode, isyarat.


2.
Sasmitaning ngaurip puniki,
mapan ewuh yen ora weruha,
tan jumeneng ing uripe,
akeh kang ngaku-aku,
pangrasane sampun udani,
tur durung wruhing rasa,
rasa kang satuhu,
rasaning rasa punika,
upayanen darapon sampurna ugi,
ing kauripanira.


Tegese tembung:
ewuh = ribet, ora kepenak, repot.
tan jumeneng = ora ngenggoni, ora mangerteni, tidak mengetahui.
udani = weruh, tahu, faham.
darapon = supaya, supadi, supadya, supaya.


3.
Jroning Qur'an nggoning rasa yekti,
nanging ta pilih ingkang uninga,
kajaba lawan tuduhe,
nora kena den awur,
ing satemah nora pinanggih,
mundhak katalanjukan,
temah sasar susur,
yen sira ayun waskitha,
sampurnane ing badanira puniki,
sira anggegurua.

Tegese tembung :
yekti = temen, sesungguhnya, sebenarnya.
uninga = weruh, tahu.
satemah = wusanane, akhirnya.
katalanjukan = ora bener, ora pas, tidak benar

4.
Nanging yen sira nggeguru kaki,
amiliha manungsa kang nyata,
ingkang becik martabate,
sarta kang wruh ing kukum,
kang ngibadah lan kang wirangi,
sokur oleh wong tapa,
ingkang wus amungkul,
tan mikir pawewehing lyan,
iku pantes sira guronana kaki,
sartane kawruhana.


Tegese tembung:
wirangi = wara' , wong kang ngedohi larang (maksiat), jauh dari perbuatan dosa.
amungkul = temen, putus, nora mangro tingal, istiqomah

5.
Lamun ana wong micareng ngelmi,
tan mupakat ing patang prakara,
aja sira age-age,
anganggep nyatanipun,
saringana dipun baresih,
limbangen lan kang patang,
prakara rumuhun,
dalil kadis lan ijemak,
lan kiyase papat iku salah siji,
anaa kang mupakat.

Tegese tembung:
micareng = micara + ing , mulang, ngandhakake, berbicara tentang.
mupakat = cocok, setuju, cocok.
nyatanipun = benere, benar.
baresih = resik, tliti, teliti.
limbangen = dipikir, ditandhingake, ditimbang.
rumuhun = dhisik, terdahulu.
dalil = hukum adhedhasar Al Qur'an
kadis = hukum adhedhasar pangandikane, tindake Kanjeng Nabi
ijemak = hukum adhedhasar pamanggihe para ulama.
kiyas = hukum adhedhasar lelakon kang nate kedadean.


6.
Ana uga kena denantepi,
yen ucul saka patang prakara,
nora enak legetane,
tan wurung tinggal wektu,
panganggepe wus angengkoki,
aja kudu sembahyang,
wus salat katengsun,
banjure mbuwang sarengat,
batal karam nora nganggo den rawati,
bubrah sakehing tata.


Tegese tembung:
legetane = dadine, wusanane, isine perkara(?)
angengkoki = bener, jumeneng, pada tempatnya.
katengsun = garisku
kat = khat = garis.
sarengat = syari'at, aturan agama kang kudu dilakoni.
den rawati = diopeni, dipelihara.


7.
Angel temen ing jaman samangkin,
ingkang pantes kena ginuronan,
akeh wong jaja ngelmune,
lan arang ingkang manut,
yen wong ngelmu ingkang netepi,
ing panggawening sarak,
denarani luput,
nanging ta asesenengan,
nora kena den wor kakarepaneki,
papancene priyangga.


Tegese tembung:
samangkin = saiki, sekarang.
ginuronan = diguroni, digurui.
jaja = adol, menjajakan.
asesenengan = manut karepe dhewe-dhewe, menurut kehendaknya pribadi.
kakarepaneki = kakarepan + iki = karepe iki, kehendaknya
papancene = jatah, takdir.
priyangga = dhewe, sendiri.

8.
Ingkang lumrah ing mangsa puniki,
mapan guru ingkang golek sabat,
tuhu kuwalik karepe,
kang wus lumrah karuhun,
jaman kuna mapan si murid,
ingkang padha ngupaya,
kudu anggeguru,
ing mengko iki tan ora,
kyai guru naruthuk ngupaya murid,
dadia kanthinira.


Tegese tembung :
mangsa = waktu, jaman, waktu.
sabat = sahabat, murid.
naruthuk = thruthukan, pergi kesana ke mari.
ngupaya = golek, mencari.
kanthinira = bature, rewange, muride, muridnya.

Serat Jayengbaya

Anggitan : R. Ng. Ronggawarsita.
Asmaradana

9.
Lamun nuju sasi becik,
bancang-bancang sanak ngundang,
matang suku pamanjere,
yen wis tekaning semaya,
tekaku aneng papan,
den iring rehku gumrudug,
labete wong dadi ngarsa.


10.
Pinethuk kang duwe kardi,
sawise den suba-suba,
sakancaku wareg kabeh,
banjur manggon ing pagongan,
lungguhku aneng ngarsa,
natap gendhing kalaganjur,
gumer gumuruh angangkang.


11.
Nuli gendhing gedhe muni,
manira angasta rebab,
pacakku amenglang-mengleng,
menga-mengo sarwi warah,
lelagone bremara,
angler runtut pangrebabku,
tan garantes lir garantang.


12.
Sagunging para priyayi,
yayah kerut ing pangraras,
obah kabeh sarandhune,
ana kang nggeterken asta,
tanapi molah jangga,
janggilengan monthak-manthuk,
munthukku ora karuwan.


13.
Meh tanpa meneng samenit,
muni maneh wis karenan,
karana sagung suguhe,
tan ana kang kuciwa,
tukon tike katekan,
tekan sajen sajeng sindur,
tebok tampah tumpa-tumpa.


14.
Sabubare banjur mulih,
bareng bari ronggengira,
ngiras main karo ngombe,
ngumbar swara turut marga,
lakuku geluyuran,
anggepku kaya kumendhur,
mung kacek tan nganggo srempang.


15.
Atiku seneng kepati,
bisa main tanpa beya,
biyen-biyen mbok mangkene,
awakku uwis kepenak,
pan ora kedhungsangan,
tur tinut sakeh kancaku,
prasasat wis meh madana.


16.
Nanging melangku sathithik,
yen nuju kanggo nayuban,
nabuhi priyayi akeh,
ga ana sawiji ingkang,
mbeksa mundhut gendhingan,
kang arang kanggo ing tayub,
aku rada palingukan,


17.
Dhedhasare aku iki,
kabeh gendhing durung bisa,
banjur disawat hergelek,
mak pres bathukku kang kena,
beling tumancep mata,
sapandhapa hoter umyung,
mung muni : niyaga edan.


18.
Ah wis nora kudu dadi,
niyaga lamun kaetang,
untunge mung nistha bae,
dhuwite cukup sapitrah,
yen marengi cilaka,
bathine bathukku buncur,
mata picak mek-emekan.


Tegese tembung :
lamun = yen, apabila.
bancang-bancang = gage-gage , cepat-cepat.
matang suku = 4 suku. 1 suku = 0,5 rupiyah.
pamanjere = porsekot.
semaya = janji.
rehku = andhahanku, bawahanku, anggotaku.
labet = jalaran, karena.
ngarsa = ngarep, ngayun, panggedhe, pemimpin.
kardi = karya, gawe, hajat.
den suba-suba = disuguhi, dikurmati, dihormati, dijamu.
pagongan = panggonan gong, tempat gamelan.
natap gendhing = nuthuk gendhing, memainkan lagu.
kalaganjur = jenenge gendhing, nama gendhing.
gumuruh = rame, gemuruh.
angangkang = ngumandhang, menggema.
manira = aku, kula, ulun, ingsun, ingong, ingwang, saya.
pacakku = gayaku.
sarwi = sarwa, karo, sambil.
bremara = kombang, ngumandhang.
garantes= sedhih, memilukan hati.
priyayi = para yayi (adhik raja), kerabat ratu, bangsawan.
yayah = kaya, kadya, lir, pendah, pindha, seperti.
pangraras = nglaras, ngematake, menikmati.
sarandhune = sakojur, seluruh tubuh.
tanapi = ora keri, lan, dan, selalu.
jangga = gulu, leher.
janggilengan = njinggleng, memperhatikan.
munthukku = bombongku, rasa bangga saya.
karenan = kalegan, kasenengan, puas.
karana = jalaran.
tike = rokok.
sajeng = inuman keras, tuak.
sindur = kain.
tebok = tampah cilik.
tampah = wadhah sing digawe saka nam-naman pring wangune bunder.
tumpa-tumpa = tumpuk-tumpuk, bola-bali, ambal-ambalan, berulang-ulang.
bari = barek (Sby), karo.
ronggengira = tandhake, tledheke, sing njoged, penari.
ngiras = njajan ing warung(restoran).
marga = dalan, jalan.
kumendhur = komandan, commander.
seneng kepati = seneng banget.
tinut = tut + in = ditut, diikuti.
madana = kaya wedana. wedana = pangkat sandhuwure camat.
melang = kuwatir.
mbeksa = njoged, menari.
hergelek = botol wadhah inuman.
umyung = rame, horeg, geger.
sapitrah = beras 2 (rong) beruk, 2,5 kilogram.
buncur = bocor.

Serat Tripama

Anggitan : KGPAA Mangkunagara IV

Dhandhanggula.

1.
Yogyanira kang para prajurit,
lamun bisa samya anuladha,
kadya nguni caritane,
andelira sang Prabu,
Sasrabau ing Maespati,
aran Patih Suwanda,
lalabuhanipun,
kang ginelung tri prakara,
guna kaya purune kang den antepi,
nuhoni trah utama.

(Yogyane (becike) para prajurit, kabeh bisa niru (nyonto) kaya dongengan jaman kuna, andel-andele sang Prabu Sasrabau ing negara Maespati, sing asmane Patih Suwanda. Lelabuhane (jasa) kang diantepi dening patih Suwanda marang negara digelung (diringkes, dipadukan) dadi siji yaiku: guna, kaya, purun, nuhoni (ngantepi) trahing wong utama.

2.
Lire lalabuhan tri prakawis,
guna bisa saneskareng karya,
binudi dadi unggule,
kaya sayektinipun,
duk bantu prang Manggada nagri,
amboyong putri domas,
katur ratunipun,
purune sampun tetela,
aprang tandhing lan ditya Ngalengka aji,
Suwanda mati ngrana.

(Tegese lelabuhan telung prakara yaiku : 1. guna, bisa mrantasi gawe supaya dadi unggul, 2. kaya : nalika paprangan negara Manggada, bisa mboyong putri dhomas, diaturake marang ratu, 3. purun : kekendale wis nyata nalika perang tandhing karo Dasamuka, ratu negara Ngalengka, patih Suwanda gugur ing madyaning paprangan.)

3.
Wonten malih tuladhan prayogi,
satriya gung nagari Ngalengka,
sang Kumbakarna namane,
tur iku warna diyu,
suprandene nggayuh utami,
duk awit prang Ngalengka,
dennya darbe atur,
mring raka amrih raharja,
Dasamuka tan keguh ing atur yekti,
de mung mungsuh wanara.

(Ana maneh conto sing prayoga (becik) yaiku satriya agung ing negara Ngalengka sing asmane Kumbakarna. Sanadyan wujude buta, parandene kepengin nggayuh kautaman. Nalika wiwit perang Ngalengka dheweke nduwe atur marang ingkang raka supaya Ngalengka tetep slamet (raharja). Dasamuka ora nggugu guneme Kumbakarna, jalaran mung mungsuh bala kethek.)

4.
Kumbakarna kinen mangsah jurit,
mring kang raka sira tan lenggana,
nglungguhi kasatriyane,
ing tekad datan purun,
amung cipta labuh nagari,
lan nolih yayah rena,
myang leluhuripun,
wus mukti aneng Ngalengka,
mangke arsa rinusak ing bala kapi,
punagi mati ngrana.

(Kumbakarna didhawuhi maju perang, ora mbantah jalaran nglungguhi (netepi) watak satriyane. Tekade ora gelem, mung mikir labuh negara, lan ngelingi bapak ibune sarta leluhure, sing wis mukti ana ing Ngalengka, saiki arep dirusak bala kethek. Luwih becik gugur ing paprangan.)

5.
Yogya malih kinarya palupi,
Suryaputra Narpati Ngawangga,
lan Pandhawa tur kadange,
len yayah tunggil ibu,
suwita mring Sri Kurupati,
aneng nagri Ngastina,
kinarya gul-agul,
manggala golonganing prang,
Bratayuda ingadegken senapati,
ngalaga ing Korawa.

(Ana maneh sing kena digawe patuladhan yaiku R. Suryaputra ratu ing negara Ngawangga. Karo Pandhawa isih sadulur seje bapa tunggal ibu. R. Suryaputra suwita marang Prabu Kurupati ing negara Ngastina. Didadekake manggalaning (panglima ) prajurit Ngastina nalika ing perang Bratayuda.)

6.
Minungsuhken kadange pribadi,
aprang tandhing lan sang Dananjaya,
Sri Karna suka manahe,
dene sira pikantuk,
marga dennya arsa males-sih,
ira sang Duryudana,
marmanta kalangkung,
dennya ngetog kasudiran,
aprang rame Karna mati jinemparing,
sumbaga wirotama.

(Dimungsuhake karo sedulure dhewe, yaiku R. Arjuna (Dananjaya). Prabu Karna seneng banget atine jalaran oelh dalan kanggo males kabecikane Prabu Duryudana. Mulane banget anggone ngetog kasudiran (kekendelan). Wusanane Karna gugur kena panah. Kondhang minangka prajurit kang utama).

7.
Katri mangka sudarsaneng Jawi,
pantes lamun sagung pra prawira,
amirita sakadare,
ing lalabuhanipun,
aja kongsi mbuwang palupi,
manawa tibeng nistha,
ina esthinipun,
sanadyan tekading buta,
tan prabeda budi panduming dumadi,
marsudi ing kotaman.

(Conto telu-telune mau minangka patuladhan tanah Jawa. Becik (pantes) yen sakabehe para perwira nuladha sakadare (sakuwasane). Aja nganti mbuwang conto, jalaran yen tibaning apes dadi ina. Sanadyan tekade buta, ora beda kalawan titah liya, nggolek kautaman.)

Tegese tembung :
yogyanira = becike, sebaiknya.
prajurit = bala, tantra, saradhadhu, bala koswa, tentara.
kadya = lir, pindha, kaya, seperti.
nguni = jaman biyen, dahulu kala.
andelira = andel-andele , andalan.
lelabuhanipun = jasane, jasa.
ginelung = diringkes, dipadukan.
guna = kapinteran, kepandaian.
kaya = bandha donya, kekayaan.
purun = wani, gelem, keberanian.
nuhoni = netepi, menepati.
trah = turun, tedhak, keturunan
utama = becik, apik, terbaik.
lir = kaya, teges, makna, arti.
saneskareng = saneskara + ing = samubarang, sakabehe, sembarang.
karya = gawe, kardi, pekerjaan.
binudi = budi + in = diupayakake, diusahakan.
sayekti = sayektos, temene, sesungguhnya.
duk = nalika, ketika.
dhomas = 800. samas = 400.
tetela = cetha, terang, jelas.
aprang tandhing = perang ijen lawan ijen, perang satu lawan satu.
ditya = buta, raseksa, diyu, wil, danawa, raksasa.
ngrana = ing paprangan, palagan, pabaratan, medan perang.
suprandene = parandene, sanajan mangkono, walaupun demikian.
darbe = duwe, mempunyai.
raka = kakang, kakak.
raharja = slamet, wilujeng, rahayu, rahajeng, selamat, sejahtera.
de mung = dene mung , jalaran mung, hanya karena.
wanara = kethek, kapi, rewanda, kera.
kinen = ken + in = dikongkon, diutus, diperintah.
mangsah jurit = maju perang, menuju ke medan laga.
sira = dheweke, piyambakipun, panjenenganipun, dia.
lenggana = nolak, mbantah, menolak.
datan = tan, ora, tidak.
labuh = berjuang.
yayah rena = bapak ibu, ayah dan ibu.
myang = lan, dan
arsa = arep, ayun, apti, akan.
punagi = sumpah.
palupi = conto, sudarsana, tuladha, contoh.
narpati = ratu, raja, katong, narapati, naradipati, narendra, raja.
kadang = sedulur, saudara.
suwita = ngabdi, menghamba.
kinarya = karya + in = digawe, dipakai.
agul-agul = andel-andel, andalan.
manggala = panglima
senapati = pangedhene prajurit, pemimpin perang, panglima perang.
manahe = atine, hatinya.
pikantuk = oleh, mendapat.
marmanta = marma + anta = sebabe, sebabnya.
kasudiran = kekendelan, kasekten, kesaktian.
jinemparing = jemparing + in = dipanah.
sumbaga = kondhang, kaloka, kajanapriya, terkenal.
wirotama = wira + utama = prajurit pinunjul, prajurit yang hebat.
katri = katelu, ketiga.
sudarsaneng = sudarsana + ing = conto.
amirita = nirua, ikutilah.
kongsi = nganti, sampai.
dumadi = titah, makhluk.
marsudi = ngupaya, nggoleki, berusaha.
kotaman = ka+ utama+ an = keutamaan.

Mbah Dhukun Truno

Dening : Yes Ismie Suryaatmaja.

Suwe mripate wong tuwa iku mandenge pegane rokok kang kebule nggembuleng mendhuwur. Panyawange prasasat tanpa kedhep, sauntara wong lanang patang puluh taunan lungguh ing ngarepe kanthi patrap urmat banget. Sanajan karo ndhingkluk nanging lambene sedhela katon nggawe esem, ngetarakake menawa atine dhong kalegan.
"Dados ponakan ndika empun mantun estu ?" kawetu pitakone wong tuwa iku sawise padha meneng-menengan sauntara.
Sing ditakoni manthuk mantep nglegakake. Banjur " Enggih, malah saniki empun playon barang. Ing mangka seminggu kepengker wekdal kula sowan mbah mriki kados empun mboten enten pangarep-arep malih. Tujune kula enggal sowan. Lajeng sasampunipun mbahe paringi omben-omben kok terus bentere lajeng ical. Sauntawis tigang dinten empun purun nedha. Lha wau , seg kula budhal sowan ngriki larene empun gobag .... "
Mbah Truno manthuk-manthuk. Ing semu sajak kalegan dene anggone dadi dhukun wis bisa aweh pitulungan marang wong kang mbutuhake senajan dheweke durung nduweni bukti kang temen marang bab marine si bocah. Nanging marang wong kang ana ngarepe iku dheweke wis percaya temen, satus persen dheweke percaya banget.
"..... lha sowan kula niki mbah, sakliyane badhe ngaturake raos panuwun ingkang tanpa upami, kula atas namine ingkang nggadhah anak badhe sakedhik ngaturi barang ingkang mbokmenawi kangge mbahe boten wonten ajinipun. Nanging ewa semanten, mbah, ingkang kula suwun mugi-mugi mawon mbahe kersa nampi ..... "
Ing dhadhane wong tuwa iku banjur tuwuh pitakon rupa-rupa. Gek banjur apa ya sing bakal diwenehake? Salawase iki, anggone dadi dhukun durung tau duwe panjaluk neka-neka marang wong kang njaluk tulung, apa maneh yen sing njaluk tulung ora duwe, ketang welase marang wong kang kesrakat, senajan dheweke iku wis tetulung meksa uga atine krasa ora jenjem nyawang kerepotane wong kang ditulungi.
"Kawuningana mbah, tiyang ingkang njenengan tulung menika kapetang tiyang cekap. Sabinipun wiyar, samanten ugi pategilanipun .....
Meneng sedhela, mbah Truno nyawang tamune kawetu pitakon: "Lajeng kersanipun ??"
Tamune dhehem-dhehem.
"Ngaten ...... ?? sarehne njenengan menika sampun saged marasake yogane, saking kersane pak Narko, bapake pun lare menika, saking bingahipun njenengan badhe pun aturi hadhiah balungan griya komplit"
Setengah ngangkat alis mbah Truno njengkerutake bathuk. Setengah ngungun dheweke nyawang tamune ....
"Balungan griya jati, mbah" tamu iku nandhesake. Banjur nggrayahi sak klambi, ndudut kertas tik wis lencu, nuli dibeber ana ing sangarepe wong tuwa dhukun Truno.
"Niki wangune gambare balungan griya sing ajeng diaturake teng njenengan. Ageng mbah, griyanipun wangun dara kepeg. Sakanipun ngrolasan inggilipun meh sekawanan meter"
Maneh maneh mbah Truno manthuk. Guneme tamu kang kebak esem lan pangalembana iku ngububi atine dadi mbedhodhog. Apa maneh bareng kertas tik lencu iku diulungake marang dheweke , mripat tuwane kepeksa nylileng, nyawang garis- garis mblawur .
"Nek griya niku mang tambahne teng ngajengan ngriku ........ " tambahe maneh " Mesthine kados ndhapa klurahan, tambah bregas. Kula kinten ukurane nggih sami kok mbah, mrika kalih welas, griya mriki kinten kula nggih sakmonten wiyare"
Mbah Truno manthuk karo muni nggah- nggih.
"Leres, leres, nak. Griya ngriki pancen samonten ukure wiyar. Bab panjange wingking mesthine rak boten kangge ta ?"
"Enggih, lha sakniki kantun mbahe, njing napa diusung mriki?? "
Sanajan maune ora duwe pikiran tekan semono, ning sapa wonge ora gita-gita ditawani omah ? Apes-apese balungan omah jati komplit ukuran semono ora kurang saka rega setengah yuta. Aran wong ora mbeneh menawa mbah Truno ora ceket-ceket nampa paweweh kang cukup gedhe kerta ajine iku. Nyatane mbah Truno bola-bali mesem. Sing nawani uga mesem kalegan.
Sauntara wong loro padha meneng-menengan. Padha dene ngenam gagasan. Bali maneh mbah Truno mandeng kebule pega. Bareng lan iku nom-noman tamune wis muni maneh.
"Ning niki ngeten, mbah ......." mandheg sedhela, katone si tamu dadi katon rangu-rangu.
"Wonten napa ? " sumelane mbah Truno nggatekake.
"Anu, ng ........ anu, mbah. Nek saking kajenge tiyange niku griyane ndang ajeng diboyong mriki. Kajenge ndang boten gadhah tanggungan. Lha niku nek mbahe kersa ragad-ragad kangge ngangkut supados mbahe sing nyekapi "
Dipikar-pikir mula ya ora akeh nemen ragade. Pira ongkose ngangkut balungan omah ing jaman tanpa pungli ngene? Paling banter ora bakal ngentekake dhuwit telung puluh ewu. Mula mung mikir sedhela terus gumregah njupuk dhuwit cacah sakmono, disangokake sing wis ngadeg terus pamitan mangkat mulih ..............
"Rong minggu kapungkur tamu kuwi uga mara dhayoh mrono. Panganggone clana pamatex wis lungset. Ewa samono jangkahe mantep nuju omahe mbah Truno, terus ngethepyuh sadurunge ditakoni.
"Kula saking Mbiren, mbah. Nyambut damel kula teng Perhutani. Onten perlu penting ??"
"Lha lajeng pentingan napa ?? " mbah Truno nanggapi tamune.
"Nggih namung ajeng nyuwun pitulungane mbahe mawon. Kula niki jawine ngaten empun bosen dados mandhor. Empun enten dasanan taun nggen kula dados mandhor. Ewadene ngantos sakniki kok mboten saged mindhak-mindhak pangkat kula ......"
Mbah Truno mesem. Sithik akeh dheweke wis bisa tanggap marang karepe tamune.
"Niyat kula ancen pados sawabe njenengan mbah.Sinten ngertos saged jodho"
"Kula niki boten saged napa-napa kok estu !" kandhane mbah Truno ora ana niyat ndhuwurake awak.
"Biasane sing ethok-ethok mboten isa niku, mbah, tandhane nek njenengan niku mila isi. Ngibarate ngelmu pari. Saya mentes isinipun saya manglung uwitipun"
Mbah Truno wis ora bisa kumbi maneh. wekasan dheweke uga ngaku apa anane, manawa dheweke pancen wis suwe nglakoni dadi dhukun ing tlatah iki. Tamu anyar mau katon mesem sumeh. Lha mulihe temenan klakon nggawa barang gembolan saka kono.
Banjur let seminggu ngono mbah Truno kaget. Tamune minggu wingi teka maneh, sangu ulat luwih sumeh maneh. Tekane ora nglenthung, ing tangane nyekel bungkusan gedhe. Oleh-oleh kanggo mbah Truno mesthine, ketara sawise lungguh srog buntelan gedhe iku banjur diulungake.
"Sekedhik angsal-angsal kangge mbahe. Niku wau sing mbetani tiyang estri. Criyose luwung kangge kanca nginum wedang ........." kandhane tamune.
"Jane mboten usah repot-repot " sambunge mbah Truno karo ngguyu seneng dioleh-olehe tamune.
"Niki ngoten lho mbah" tamune nyambung rembug. "Angsal pangestune mbahe sampun keturutan sedya kula. Wiwit dinten Setu wingi kula sampun nampi serat tugas enggal sing wose diangkat dados mantri."
"Sokur-sokur ........." sambunge mbah Truno karo manthuk-manthuk mongkog atine dene sembur suwuke cespleng.
"Ning anu, mbah, dhateng kula niki nggih badhe ngrepoti sekedhik malih. Penakan kula sakit nemen empun sawatawis lamine. Sinten ngertos nek niki ugi cocog kaliyan sawab njenengan ?"
Mbah Truno mesem. Lan sawise menehi gembolan lan omben-omben tamune mulih. Diuntabake mbah Truno nganti tekan pager ngarep omah. Let seminggu maneh, ya minggu iki mau tamu kuwi teka maneh. Tekane nggawa kabar gembira, saliyane ngabarake bab marine ponakane tamu iku uga bakal menehi hadhiah omah marang mbah Truno. Ketang saka senenge lan mongkoge mula panjaluke tamu iku bab dhuwit kanggo ongkose angkutan banjur dikontani. Dene dina lan jam pangkate sak enggone uga wis dipetung pisan dening mbah Truno amrih lakune gancar tanpa alangan apa-apa .................

Srengene wis mengleng ngulon. Wis kliwat bedhug awan, sing dienteni durung teka. Sing ngenteni wiwit nggresah, polatane peteng, rasa cuwane wis ora kena didhelikake maneh. Kathik anggone bola-bali misuh.
Wiwit esuk mula dheweke nyegat ana kono, sakderma nuruti pakone maratuwa. Tamu neneka kang saguh nekakake, balungan omah komplit ing dina iki ra ana njebus. Kamangka manut petungane mbah Truno ndhisik tekane kudu ing antarane jam bedhug awan, ateges kuwi ing antarane jam rolasan. Lha ngene iki nganti jam telunan ngene kok durung ana mencungul. nDhak montore bobrok ngono swara batine muni. Nanging nganti surup rep meksa uga sing dienteni durung teka. Mulih, wetune pisuh saya ndhrindhil . Sing gak slamet, disamber gelap, sing sekarat arep modar. Rena-rena. Sauntara mbah Truno mapag tekane mantu kanthi kebak pangarep-arep.
"Piye ?"
"Ajeng dibadhog pethel mbok menawi tiyange " wangsulane mantune setengah sengol.
"Lho ......... kepiya ta ?"
"Ketingal irunge mawon mboten "
"Lha terus ??"
"Boten ngertos ?! Sinten namine tiyang niku ??"
"Jenenge ?? Ah .......... mbah Truno kaya dientup kalajengking, njenggirat kaget. Dieling-eling meksa ora eling. Pancen, saktemene dheweke sasuwene iki durung nganti takon sapa jenenge tamu nyalawadi kuwi ............

(Panyebar Semangat, No 6 Th 1979)

Serat Jayengbaya

Karangan R. Ng. Ronggawarsita.
Buku iki dikarang sepisanan nalika panjenengane isih pangkat mantri jajar (pangkat sing paling endhek ing kraton), durung dadi pujangga kraton Surakarta Hadiningrat.


Asmaradana

1.
Kidung kadresaning kapti,
yayah nglamong tanpa mangsa,
hingan silarja jatine,
satata samaptaptinya,
raket rakiting ruksa,
tahan tumaneming siku,
karasuk sakeh kesrakat.

(Tembang kanthi tumemene ati sanadyan kaya wong dleming tanpa wayah, nganti sayekti tata, tansah siyaga ing karep, ngadhepi karusakan, tahan marang sesiku, nampa barang kang kesrakat.)

2.
Kaenakaning ngaurip,
nora kaya blantik jaran,
bisa tegar esuk sore,
durung untung wis kepenak,
lamun ana bendara,
anon jaran kempitanku,
wangune rada karenan.

(Kepenake wong urip, ora kaya blantik jaran. Bisa tegar esuk sore, durung untung wis kepenak, yen ana bendara weruh jaran daganganku, sing ketoke rada seneng.)

3.
Banjur aku den timbali,
"Kakang, Kakang marenea",
jaranmu aku ceceg,
saurku gampang kewala,
"O, inggih kasinggihan,
awis wonten emperipun,
kuda kang kadi punika.

(Banjur ditimbali: "Kakang, aku cocog karo jaranmu". Wangsulanku gampang bae:"Inggih, Kasinggihan, manawi kapal ingkang kados punika wonten emperipun menawi awis.")

4.
Sawise den pariksani,
durung nganti takon rega,
banjur nganyang dumalodok,
limang atus bayar kontan,
den entol sawatara,
nora suwe mundhak satus,
tur iku nganggo nrerepa.

(Sawise dipriksani banjur nganyang sanajan durung takon rega. Limang atus bayar kontan, dientol sawetara, nora suwe diundhaki satus karo ngrerepa supaya diwenehake.)

5.
Dasar wis oleh bathi,
temene rada kakehan,
sun -saosken penganyane,
tan asuwe bayar krompyang,
ganep nem atus pethak,
tanpa ceblek cengklong cundhuk,
iya wong bendara mbludag,

(Dhasare aku wis oleh bathi, satemene mono ya rada kakehan. Panganyange tak wenehake , ora suwe dibayar kontan, ganep 600 rupiah. Tanpa kalong sethithik bae. Pancene sing tuku bendara (bangsawan).

6.
Banjur mulih anggawa dhuwit,
tetuku kang endah-endah,
kang larang-larang kang aneh,
tekan ngomah ropyan-ropyan,
ngundangi tangga cedhak,
banenku gar-ger gumuyu,
lir perkumpuling punggawa.

(Banjur mulih nggawa dhuwit. Tak tukokake barang-barang sing larang-larang, apik-apik, lan sing aneh-aneh kabeh tak tuku. Teka ngomah pesta nganggo ngundangi tangga cedhak. Swarane guyon ger-geran, kaya kumpulane para punggawa (pejabat pemerintah).

7.
Amung melangku sathithik,
yen nuju oleh kempitan,
jaran bendana myang bandhol,
lagi kepenake nunggang,
kaget ana swara,
njondhil aku tibeng pungkur,
den-slenthik endhasku pecah.

(Mung kuwatirku, yen oleh dagangn jaran sing giras lan bandhol (bandhel). Lagi kepenake nunggang, jarane kaget ana swara. Jarane njondhil, aku tiba menyang buri, kaslenthik jaran endhasku pecah).

8.
Saliraku adus getih,
poloku mili mbelabar,
kang weruh ngrubung mung nonton,
ah wis moh belantik jaran,
jaragan raganingwang,
panegar dudu trahipun,
angur dadia niyaga.

(Awakku adus getih, poloku mili mblabar. Sing weruh padha nonton, ngrubung. Ah, aku wis emoh dadi blantik jaran, pancene aku dudu turune panegar. Angur (luwih becik ) dadi niyaga.)

Ana tutuge ....

Wangsalan ing tembang.

Serat Rerepen anggitan KGPAA Mangkunagara IV

Pangkur

1.
Jirak pindha munggwing wana (1),
sayeng kaga (2) we rekta kang muroni (3),
nyenyambi kalaning nganggur,
wastra tumrap mustaka (4),
pengikete wangsalan kang sekar pangkur,
baon sabin ing nawala (5),
kinarya langen pribadi.

2.
Senthe lit sasaneng arga (6),
lenging roga (7) mina kinarya dhesti (8),
nglelejar lajering wuyung,
sikatan bang ngrembaka (9),
pinisuka kasukan saananipun,
wimbaning kang candrawela (10),
mrih purna pranaweng kapti.

3.
Sarkara drawa linama (11)
gelang sweda (12) kramane marah siwi (13)
ilang laliyeng wulangun,
mundhu lit dhaonira (14),
lumeketing kayuwananireng kayun,
parab madyaning Pandhawa (15),
sarjua arjaning dhiri,

4.
Singgang gung kang piniyara (16),
mardi siswa (17) kakawinireng estri (18),
wineh winulangken wadu,
peputhut mong Pregiwa (19),
kang sumewa pasewakaning kalangun,
pangrantamaning pradangga (20),
sesendhonan genti-genti,

5.
Wicara tanpa karana (21),
bebasane janma nunggal sapanti (22),
ngayawara tanpa dunung,
sampang panggilap wreksa (23),
peprenesan linaras resmining kayun,
narmada lit ngalang marga (24),
tan liya amung ngrerepi.


Batangane :
1. Kesambi.
2. Kala.
3. Anggur.
4. Iket.
5. Karya . Sawah 1 karya = 4 bau.
6. Kajar.
7. Tlanjer.
8. Iwak dhuyung.
9. Kembang soka.
10. Purnama.
11. Kilang.
12. Ali-ali.
13. Mulang.
14. Claket.
15. Arjuna.
16. Winih.
17. Mulang.
18. Wadu.
19. Cantrik Janaloka.
20. Sendhon.
21. Ngayawara.
22. Dunung.
23. Prenis.
24. Kali.

Nitisruti

Niti = aturan , sruti = kitab suci.
Layang Nitisruti kaanggit dening Pangeran Karanggayam ing Pajang. Rampung panulise disengkalani nganggo tetembungan "Jaladri bahni mahastra candra" (1534 C ) utawa taun 1612 M. Ing sakawit layang iki ditulis nganggo basa Kawi utawa basa Jawa Kuna, banjur di gubah nganggo basa Jawa anyar dening Ki Mangunwijaya, awujud tembang macapat ing taun 1928 M.
Isine piwulang kabecikan, lan carane wong urip ing alam donya. Layang iki moncer banget nalika taun 1900 an.
Nitisruti kedadeyan saka 8 pupuh yaiku :
1. Pupuh Dhandhanggula : 31 pada
2. Pupuh Sinom : 34 pada.
3. Pupuh Asmaradana : 35 pada.
4. Pupuh Mijil : 27 pada.
5. Pupuh Durma : 23 pada.
6. Pupuh Pucung : 38 pada.
7. Pupuh Kinanthi : 22 pada.
8. Pupuh Megatruh : 39 pada.

Ing ngisor iki cuplikan saka Nitisruti pupuh Pucung

Pucung

1.
Kang sinebut ing gesang ambeg linuhung,
kang wus tanpa sama,
iya iku wong kang bangkit,
amenaki manahe sasama-sama.

(Sing diarani nduweni watak luhur sing ora ana tandhingane yaiku wong sing bisa ngenaki (gawe kepenak) marang atine wong sapadha-padha.)


2.
Saminipun kawuleng Hyang kang tumuwuh,
kabeh ywa binada,
anancepna welas asih,
mring wong tuwa kang ajompo tanpa daya.

(Sapepadhane kawulane Gusti kang urip kabeh aja dibedak-bedakake, nandura rasa welas asih marang wong tuwa sing jompo tanpa daya.)


3.
Malihipun rare lola kawlas ayun,
myang pekir kasiyan,
para papa anak yatim,
openana pancinen sakwasanira.

(Lan maneh bocah lola sing mesakake, marang pekir miskin, wong papa, anak yatim iku openana sakuwasamu.)


4.
Mring wong luput den agung apuranipun,
manungsa sapraja,
peten tyase supadya sih,
pan mangkana wosing tapa kang sanyata.

(Marang wong sing luput sing gedhe pangapuramu. Manungsa sanegara dipek (diambil) atine supaya asih tresna. Sing mangkono wosing (inti) tapa kang sanyatane.)


5.
Yen amuwus ywa umres rame kemruwuk,
brabah kabrabeyan,
lir menco ngoceg ngecuwis,
menek lali kalimput kehing wicara,

(Yen ngomong aja umres kemruwuk, mesthi akeh sing rumangsa kaganggu, kaya menco ngoceh, lali niyate jalaran kakehan gunem.)


6.
Nora weruh wosing rasa kang winuwus,
tyase katambetan,
tan uninga ulat liring,
lena weya pamawasing ciptamaya.

(Ora ngerti apa sing diomongake, jalaran atine katutup, ora weruh ulat (pasemon), ora ngati-ati anggone mawas nalare.)


7.
Dene lamun tan miraos yen amuwus,
luwung umendela,
anging ingkang semu wingit,
myang den dumeh ing pasmon semu dyatmika.

(Yen ora mirasa yen kandha aluwung menenga. Ing prakara kang wingit,lan duwea pasemon sing anteng.)


8.
Yen nengipun alegog-legog lir tugu,
basengut kang ulat,
pasmon semu nginggit-inggit,
yen winulat nyenyengit tan mulat driya.

(Yen anggonmu meneng legog-legog kaya tugu, lan ulat besengut, semune ngigit-igit , yen dideleng nyenyengit ora ngresepake ati.)


9.
Kang kadyeku saenggon-enggon kadulu,
ngregedi paningal,
nora ngresepake ati,
nora patut winor aneng pasamuwan.

(Kang kaya iku saenggon-enggon ketara ngregedi mripat, ora ngresepake ati, ora patut diwor ing pasamuan.)


10.
Wong amuwus aneng pasamuwan agung,
yeka den sembada,
sakedale den patitis,
mengetanawarahe Panitisastra.

(Wong kandha ing pasamuwan agung kudu sembada, saunine kudu patitis, elinga wewarahe Panitisastra.)


11.
Kang kalebu musthikaning rat puniku,
sujanma kang bisa,
ngarah-arah wahyaning ngling,
yektinira aneng ngulat kawistara.

(Kang kalebu manungsa kang unggul ing jagad yaiku wong sing bisa ngarah-arah wetuning wicara, kang satemene ana ing ulat (pasemin) wis katon.)


12.
Ulat iku nampani rasaning kalbu,
wahyaning wacana,
pareng lan netya kaeksi,
kang waspada wruh pamoring pasang cipta.

(Ulat (wadana, praen) iku nuduhake rasaning ati, wetuning kandha bareng karo soroting mripat. Sing waspada weruh marang pamoring pasang cipta.)


13.
Milanipun sang Widhayaka ing dangu,
kalangkung waskitha,
uninga salwiring wadi,
saking sampun putus ing cipta sasmita.

(Mulane ing dhek biyen sang Widhayaka banget waskitha, weruh sakabehe wadi (rahasia) saka wis putus ing cipta sasmita.)


14.
Wit wosipun ngagesang raosing kalbu,
kumedah sinihan,
ing sasamaning dumadi,
nging purwanya sinihan samaning janma.

(Jalaran wose urip iku rasaning ati, kudu ditresnani ing sapepadhane urip, jalaran wiwitane ditresanani sapadhane manungsa.)


15.
Iku kudu sira asiha rumuhun,
kang mangka lantaran,
kudu bangkit miraketi,
mring sabarang kang kapyarsa katingalan.

(Yaiku kowe kudu tresna asih luwih dhisik, sing dadi lantaran, kudu bisa ngraketi marang sabarang sing kaprungu lan sing katon. )


16.
Iya iku kang mangka pangilonipun,
bangkita ambirat,
ingkang kawuryan ing dhiri,
anirnakna panacad maring sasama.

(Yaiku sing kanggo pengilon bisaa ngilangake sing katon ing awake, ngilangake panacad marang sapepadhane manungsa.)


17.
Kabeh mau tepakna ing sariramu,
paran bedanira,
kalamun sira mangeksi,
solah bawa kang ngewani lawan sira.

(Kabeh iku tepakna awakmu, kepriye bedane yen kowe ndeleng solah bawa sing njengkelake atimu.)


18.
Nadyan ratu ya tan ana paenipun,
nanging sri narendra,
iku pangiloning bumi,
enggonira ngimpuni sihing manungsa.

(Sanadyang ratu iya ora ana bedane. Nanging ratu kanggo pengilon donya anggone ngimpun tresnaning manungsa.)


19.
Mapan sampun panjenengan sang aprabu,
sinebut narendra,
ratuning kang tata krami,
awit denya amenaki tyasing janma.

(Jalaran wis diangkat dadi ratu, diarani narendra, ratune tata krama. Jalaran anggone ngenaki marang atine para manungsa.)


20.
Kang kawengku sajagad sru kapiluyu,
kelu angawula,
labet piniluta ing sih,
ing wusana penuh aneng pasewakan.

(Sing diwengku kabeh padha kapiluyu (seneng) katut ngawula jalaran saka tresna. Ing wusana kebah ana ing pasewakan.)


21.
Milanipun bangkit nentremaken kayun,
saking anggenira,
bangkit mrih arjaning bumi,
de genira angraharjaken bawana.

(Mulane sing bisa nentremake ati saka anggone ngupaya tentreme bumi, ngraharjakake (mensejahterakan) bawana.)


22.
Wit genipun anggung anggelar wuwuruk,
wuwulang ing kuna,
tinulad linuru-luri,
winarahken lawan manising wacana.

(Jalaran tansah nggelar anggone mulang, wulangan kuna-kuna, diconto lan diuri-uri. Diwulangake kanthi manising tembung.)

23.
Kanthi alus raras aris wahyeng wuwus,
winantu santosa,
ing tyas nityasa prihatin,
sing dennyarsa amamayu ayuningrat.

(Kanthi alus laras, sareh anggone kandha (gomong) dilambari kasantosane ati kang tansah prihatin . Sing dikarepake amemayu ayuning bumi.)


24.
Yeku ratu tetap kawawah amengku,
murba amisesa,
sesining kang bumi-bumi,
wibawanya mrabawani sabawana.

(Yaiku ratu kawasa amengku, mrentah lan nguwasani saisine bumi. Wibawane mrebawani sajagad. )

25.
Trusing kayun sih marma mring kawlas-ayun,
mring pekir kasiyan,
para papa anak yatim,
wong pariman pinupu lan ingopenan.

(Terusing ati tresna marang wong sangsara uripe, marang pekir miskin, wong kang kesrakat, anak yatim, wong pepriman dirawat lan diopeni. )

26.
Para pandung dursila binujung-bujung,
sesukering jagad,
sinrang siningkerken tebih,
para cidra doracara pinisesa.

(Maling, lan wong ala diuber-uber jalaran dadi malane jagad, ditumpes, disingkirake sing adoh, wong ngapusi padha diukum.)


27.
Pinrih ayu maria alaku dudu,
dadi santa setya,
yen meksih meksa tan yukti,
pinrawasa siyasate sinangetan.

(Supaya dadi becik, mareni anggone tindak ala, dadi becik. Yen isih meksa ora gelem dipeksa diukum sing luwih abot.)


28.
Sang sinuwun denira matrapken kukum,
adil awarata,
prasasat samodra agni,
nadyan aneng siluk sungil kawasesa.

(Sang ratu anggone matrapake ukum kudu adil, ngibarate samodra geni, sanadyan ndhelik ana ngendi bae, angel, lan panggonan kang sungil uga kudu diukum.)


29.
Kang tinuju sanggyaning kang laku dudu,
tan ana sawala,
ing agnyeng sri narapati,
saking adil traping kang pidana dhendha.

(Sing dituju yaiku wong sing tumindak sing ora bener kudu diukum nganti ora sing suwala (nglawan) marang parentahe ratu, saka adil anggone matrapake paukuman.)


30.
Temahipun misuwur ing rat sadarum,
tetep amisesa,
sesining kang bumi-bumi,
sabawana kabeh karoban prabawa.

(Wusanane misuwur ing sajagad, lan tetep nguwasani saisining bumi, sajagad kabeh kalah prabawa.)


31.
Wulangipun satata mintir lumintu,
sakehing tumitah,
winruhken ing tata krami,
asatemah samya tut nurut trapsila.

(Wulangane ditata kanthi becik, lan mintir (terus menerus) ora ana kendhate. Sakabehe manungsa diweruhake marang tata krama, wusanane kabeh tunduk, patuh nindakake kabecikan (aturan).)


32.
Paminipun acucundhuk sekar arum,
gung kongas mengambar,
mitonken warnaning sami,
sumawuring jagad pndha tirtamarta.

(Upamane wong cundhuk kembang ganda wangi, gandane ngambar-ngambar lan nuduhake warnane sing endah, sumebar ing saindenganing jagad pindha(kaya) tirtamarta.)


33.
Sagungipun kang sinung wulang wuwuruk,
wineruhken marang,
salwiring kang para wadi,
samya sayuk yek rumeksa arjeng praja.

(Sakabehe sing nduweni wenang mulang muruk, dituduhake (diweruhake) sakabehe kang dadi rahasia (wadi) supaya padha njaga karaharjaning negara.)


34.
Wit sang ratu kang dadya esthining kalbu,
mung arjaning jagad,
kagunan wolung prakawis,
gung ginelung gumeleng dadya sajuga.

(Jalaran sang Ratu sing digayuh mung karaharjaning negara. Kagunan (kepandaian) wolung prakara digelung (dipadukan) dadi siji.)


35.
Kang ginilut tinulat tinurut-turut,
warah wurukira,
sri Ramawijaya nguni,
mring kang ari sang Gunawan Wibisana.

(Sing diperdi kanthi temen, diconto lan diturut yaiku wulange Ramawijaya jaman biyen marang rayine sang Gunawan Wibisana.)

36.
Rinten dalu ameleng kagunan wolu,
ginunem ginulang,
ginilut tan kena lali,
saben dina mung angesthi Asthabrata.

(Rina wengi sing dipikirake mung kagunan (kepandaian) 8 prekara, digulang, disinau aja nganti lali. Saben dina tansah nggegulang Asthabrata.)


37.
Kang rumuhun anunulat lampahipun,
Hyang Endra bathara,
anggung angglar tata krami,
maring janma sajagat rat pramudhita.

(Sing kawitan nyonto lakune (tindake) Bathara Endra sing tansah nggelar (mulang) tata krama marang manungsa sajagad pramudhita.)


38.
Tandukipun tinindakken mrih pakantuk,
ing pangreksanira,
lan paramartaning kapti,
kinanthenan lumintuning dana boja.

(Tanduke (perbuatan) ditindakake supaya oleh anggone ngreksa praja, supaya dadi bungahe ati dikantheni tansah menehi dana marang kawula.)

Dukun Ing Karangdlima.

Wacan ing ngsior iki pethikan saka novel Srikuning reriptane S.Harjawirogo. Awujud sastra gagrag anyar (sastra gaya baru). Basane isih nganggo basa krama. Dibabar dening Balai Pustaka taun 1953 kang isine critane wong-wong padesan (masyarakat umum) lan gesehing panemu antara wong enom karo wong tuwa ing babagan salaki-rabi (perkawinan, percintaan) sing dipeksa dening wong tuwane.

Dhukun Ing Karangdlima.

Wonten dhusun mregil, kepetang tebih saking kitha, nanging kerep dipundhatengi ing priyantun-priyantun kitha tuwin tetiyang ing pedhusunan kanan-keringipun ngriku. Dhusun ingkang mregil wau karan dhusun Karangdlima, kebekta pamedalipun dlima saking ngriku punika kathah, misuwur ageng tuwin ecanipun. Dene dhusun wau kepetang dhusun badran enggal, yasanipun Kyai Amadrawi, tiyang sepuh ingkang mungkul dhateng agami. Anggenipun bebadra wonten ing ngriku punika kepetang saweg gangsal-welasan taun. Ing salebeting gangsal-welas taun wau sampun saged wujud dhusun ingkang ketel tetanemanipun, dene enggalipun dhusun wau ketitik anggening dhusun ngriku dereng anggadhahi wewayangan dhusun, inggih punika wit-witan ageng ingkang saged ketingal saking katebihan.
Amadrawi punika kepetang tiyang ingkang wekel ing damel, saged matrapaken anggenipun abale-griya. Griyanipun cekli, ing ngajengan wonten langgaripun, balumbangipun ageng, kejogan utawi ambucal toya, dados balumbang toya gesang. Tetanemanipun ing pekarangan sanes tetaneman ingkang dados baku asilipun, sadaya namung ingkang pinanggih sakeca wonten sesawangan, bangsaning sesekaran, ngantos awujud patamanan. Ing langgar wonten bedhugipun, ing kalanipun wanci subuh, manawi dipun tabuh, swantenipun andharendheng kemirengan ing saepal mubeng, kados sabawaning tiyang ajak-ajak mangastuti ing Gusti. Griyanipun, sanadyan alit, pinanggih nyekapi kabetahan, resik gumrining dumugi lataripun. Kawontenan sadaya wau saged nenarik dhateng sengsemipun para tamu.
Ing sakawit Amadrawi punika lugu tiyang neneka, sareng bebadra wonten ngriku lajeng dipun tresnani ing tiyang, jalaran saking remen tetulung manawi wonten tiyang suker-sakit, ambiyantu nyetiyaraken jampi, manawi wonten tiyang kesripahan ambiyantu damel. Dangu-dangu Amadrawi dados paran jujugan saha tetep dipun wastani dhukun.
Amadrawi punika sampun ngumur 75 taun, tiyang kathah sami nyebut "Kyai". Gesangipun tanpa kanthi, namung dipun ladosi ing rencang jaler kaliyan bojonipun, nama Trunangali. Saupami jaman rumiyin, memper dipun wastanana "Pandhita". Kyai Amadrawi punika sanadyan nyatanipun tiyang dhusun , ugi kathah ingkang ngajeni, kabekta saking tiyang sepuh tuwin ginemipun lugu, saha ngrumaosi anggenipun dados tiyang bodho.
Tetiyang ingkang sumerep, amastani: Kyai Amadrawi punika tiyang ingkang begja gesangipun, manahipun maligi, boten kagodha ing kamurkan, nedha sawontenipun sampun rinaos sakelangkung eca tuwin munpangati, nyandhang ngangge punapa kemawon sampun dados pamarem, swanten ing wanci sepen adamel sengseming manah. Samanten bedaning raosipun tiyang ingkang saged ngraosaken kamirahaning Pangeran, beda sanget kaliyan kajenging kamurkan, niyatipun namung badhe tanpa pamarem, saben kasembadan punapa ingkang dipun sedyakaken, malah andadra mungkaripun.
Kyai Amadrawi tanpa kendhat kedhatengan tamu saking pundi-pundi, sami gadhah perlu warni-warni, wosipun sami pados pitutur ingkang damel mareming manah. Tamu ingkang sami dhateng dalu, ngantos byar saweg sami wangsul. Tumrap ingkang boten mangertos, anggadhahi welas dhateng Kyai Amadrawi, dene tiyang teka tanpa ngaso babar pisan. Nanging tumrap Amadrawi piyambak, tamu ingkang tanpa kendhat wau malah andadosaken kasenenganipun, rumaos manawi anggening kedhatengan tamu wau malah dados kanca bingah-bingah.
Nuju dinten Ngaad, wanci jam enem enjing, Kyai Amadrawi linggih piyambakan wonten ngemper ngajeng. Rainipun resik, ketingal tandhanipun mentas sembahyang subuh. Kyai Amadrawi ngundang rencangipun : "Truna, renea!" Sareng Truna dhateng Kyai Amadrawi nglajengaken wicanten: "Ngomah mau yen wis koresiki, gelarana klasa maneh. Iki dina Ngaad, sok ana dhayoh".
Truna : "Boten sok mawon, Kyai, ngriki punika jeg-jegan tamu tanpa kendhat, tengah dalu inggih sok wonten tiyang dhateng."
Kyai Amad : "Wis ta, aja sok ngrupakake pikiran. Wong sugih dhayoh iku nandhakake yen ditresnani sanak sadulur. Kowe malah wajib ngucap sukur".
Truna : "Kula ngaten abdi, Kyai, nyambut damel rinten dalu namung seneng. Ingkang murugaken kula ragi anggruneng, punika rak saking anggen kula murinani panjenengan. Panjenengan punika rak sampun yuswa , saksat boten nate ngaso".
Kyai Amad : "Aja sok duwe pikiran mangkono, ora becik. Kasamaran iku bisa ngringkihake kabatinan. Wong kang ringkih batine, gampang kataman sabab bebayaning awak. Upama kowe ngerti, Truna mesthine malah bungah yen kowe weruh aku kerep kedhayohan, dene aku duwe rewang lelinggihan. Saupama aku ora duwe dhayoh , sapa rewangku. Wis kana, Truna , menyanga buri".
Sayektosipun Kyai Amadrawi piyambak inggih ragi gumun, teka tiyang kathah sami gadhah kapitadosan dhateng piyambakipun, kerep wonten tiyang nedha pitulung kapurih anjampeni tiyang sakit. Manawi wonten tiyang ghadhah panedha makaten wau, rekadayanipun boten wonten sanes namung dipunpituturi ingkang sakinten saged anocogi dhateng raosipun ingkang nedha pitulung. Sadaya wau kabekta saking berkahing tiyang sepuh, saged adhedhasar kajembaran.
Kyai Amad nalika saweg linggih piyambakan wau sumerep kaledhanging tamu, lajeng nyapa: "Iki apa Mas Jana, ya?"
Sujana : "Inggih, embah."
Kyai Amad: "Mruput temen, le. Angkatmu mau rak isih peteng?"
Sujana: "Ingih, embah, Ngaad-Ngaad, ngiras mlampah-mlampah. Pancenipun inggih badhe bidhal siyang-siyangan, nanging sarehning sarengan kala wau dalu jagong dhateng Kuwaron, badhe wangsul mantuk kenyengklengan, mila lajengan sowan ngriki pisan, tiyang niyat kula badhe sowan mriki."
Kyai Amad:" Kowe kuwi samar yen anggonmu mrene tak anggep ala nganggur, ta. Ora dadi ngapa, Jana. Wong iku kang dadi rak niyate. Wis kene linggih cedhakan wae. Padha slamet? Sapa Kuwaron kang duwe gawe?"
Sujana: " Wilujeng, embah. Ingkang gadhah damel Surasentika."
Kyai Amad: "Surasentika sing sugih kae. Duwe gawe apa?"
Sujana: " Bresih dhusun. Ageng-agengan, embah."
Kyai Amad: "Wong bresih desa yen ora gedhen!"
Sujana: "Anggen kula mastani ageng-agengan punika tiyang bresihipun dhusun boten mawi urunanipun tiyang kathah, dipun kuwaweni piyambak."
Kyai Amad: " Elo, kadingaren teka kemloprah temen. Mangka Surasentika iku misuwur nyuthiki kacang ijo. Apa dhayohe ya akeh?"
Sujana: "Wah sampun, tumplak blak, tetiyang dhusun Kuwaron dalah kanan-keringipun, dhateng sadaya."
Kyai Amad: "O, he-eh, he-eh. Tontonane apa, le?"
Sujana:" Ringgit wacucal, lampahanipun Wahyu Cakraningrat."
Kyai Amad: "Wah, kok pinter anggone milih lakon. Mesthine tumrap sedulur ndesa, milih lakon iku iya mawa karep. Apa kowe ngerti kareping Wahyu Cakraningrat?"
Sujana: " Dereng, embah."
Kyai Amad: " Tak dongengi, mung cekakane bae. Lo, kuwi wedang apa, Truna?"
Truna: " Wedang bubuk, kaliyan ketan."
Kyai Amad: " Kowe kuwi bisa nuju, kaya pasemon kae: wedang bubuk sakriyuk, nggo tamba ngantuk. Kajaba aku dhewe ngantuk, iki Mas Jana iya ngantuk. Anu, Mas Jana aku kepatuh kaya dhek isih enom, dhemen sembranan. Kono wedange ombenen, mumpung isih panas, kumepyar. Truna, jupukna slepenku, kae, ana ing bangku buri."
Kyai Amad sasampunipun nampeni slepen, lajeng mendhet srutu satunggal, dipun sukakaken Sujana tuwin wicanten: "Ududen. Geneya teka koiling-ilingi ?"
Sujana: " Punika srutu Sigago."
Kyai Amad:" Ayah, kowe kuwi anggarap wong tuwa. Kowe kuwi rak teges pitakon: sapa sing aweh? Berkahing priyayi akeh, thole. Aku tak mbacutake kandhaku bab lakon Wahyu Cakraningrat. Kuwi cekakane mangkene. Wahyu Cakraningrat iku wahyuning kamulyan, wahyuning kanugrahan, iya cekakane ratu-ratuning wahyu. Pancen wahyu iku kang tansah dadi pangajapaning manungsa, nanging wahyu mau tumibane mung ana ing wadhah kang becik temenan, kareping becik iku: suci. Dadi kang ketiban, iku iya wong kang suci temenan. Mung tumraping panjangka, samubarang panjangka apa bae sok dileregake, yen kasembadane mau saka ketiban ing Wahyu Cakraningrat. Nanging iya wis kena, awit sawarnaning panjangka iku iya wis nganggo lelambaran kabecikan, lan tekad kang mantep temenan. Mulane tumibaning wahyu menyang Raden Angkawijaya, tegese Raden Angkawijaya kang wewadhahe menang becik, tinimbang kang duwe karep liya-liyane. Yen ngelingi lelakon kang kaya mangkono mau, anggone Surasentika milih lakon mau, mesthi ana karepe. Ing kana ana lelakon apa ta?"
Sujana: "Kados boten wonten lelampahan punapa-punapa."
Kyai Amad: "Aku krungu jare lurah desa ing Kuwaron munggah kaji?"
Sujana: "Ingih, malah wartosipun ngajal wonten ing purug."
Kyai Amad: "Innalillahi. O, yen mangkono dadi lurah desa ing Kuwaron saiki lowong. Gek sapa, ya , sing dadi?"
Sujana: " Dereng wonten, embah. Anu, embah, sayektosipun anggen kula sowan mriki badhe nyuwun pangestu, kula sageda kadhawahan wahyu lurah dhusun."
Kyai Amad: "Aku ki soki gumun menyang kekarepaning para nomnoman, wong prakara ngono kok digolekake sarat, kuwi rak dudu anggone. Lha, wong yen bisa nyarati kang kaya ngono, teneh ora ana tatanan kang bener. Anu, thole, dadi saiki aku ngerti, mesthine anggone Surasentika duwe perlu mau iya ana ambu-ambune kepengin katiban wahyu lurah desa, tandhane nganggo nganakake lakon Wahyu Cakraningrat, iku rak minangka pamuji menyang awake. Kajaba iku iya perlu golek daya supaya disuyudi ing wong akeh."
Sujana: "Sanadyan makatena, namanipun wahyu, inggih pundi ingkang kuwawi kedhawahan."
Kyai Amad: "Yen ngelingi mangkono, dadi kowe ya kudu ngerti, yen wahyuning drajat, iku kena disaranani saka tindak kenalaran, tegese lair. Ora liya mung kudu sarana lelabuhan kang becik. Lha, kowe anggonmu omah ana ing Patrarejan wis tau duwe lelabuhan apa? Lan maneh kowe kuwi rak dudu wong balabag Kuwaron ta?"
Sujana: "Inggih sanes balabag Kuwaron, nanging kula gadhah bengkok sabin wonten ing Kuwaron. Dene prekawis lelabetan, rumaos kula inggih sampun kathah."
Kyai Amad: "Yen saka rumasamu dhewe, iku durung kanggo. Ala -beciking lelakon, iku tinemu ing pamawasing liyan. Angel, thole, anjangka wahyu iku. Yen gampange becik diselehake, iku gumantung ana ing kabegjan. Geneya nganggo kogagas-gagas?"
Sujana: "Boten, embah. Sayektosipun kula punika gadhah kajeng sanes... "
Kyai Amad: "Elo, karep apa maneh, thole ?"
Sujana wicante seret: "Anu, embah, sayektosipun kula punika kepengin mengkoni anakipun pak Surasentika, ingkang namanipun Srikuning punika."
Kyai Amad mireng ginemipun Sujana ingkang wedalipun seret wau, keraos ngeres ing manah, lajeng nyawang dhateng Sujana, saha lajeng tumungkul kembeng-kembeng. Salajengipun wicanten: "O, Sujana, bareng aku krungu gunemmu kang mangkono, atiku krasa ngeres, aku ngerti yen atimu mesthi rusake. Nanging kepriye ta, mungguh ing jejodhoan, iku iya luwih gawat. Yen piandeling wong tuwa, jodho iku dudu gaweaning manungsa. Saya tinemune ing jaman saiki, jejodhoan iku, tumraping wong tuwa ora merdika temenan panguwasane menyang anak, iya ana rasane gumantung menyang bocah kang arep anglakoni, iku iya luwih gawat. Yen aku ngelingi suwargi embahmu iku sedulurklu tuwa, aku wajib melu ngembat apa kang dadi kekarepanmu. Nanging kepriye, ngger, ewuh anggonku minangkani, awit wong jejodhoan iku kelakone dudu bangsane sarat lan guna pengasihan, gampangane kudu ana kang nglakoni, wong tuwa kari nerusi."
Sujana: " Embah, sayektosipun, manawi pun Srikuning makaten inggih sampun wonten sajak-sajakipun purun kula pendhet, nanging tiyang sepuhipun boten lila sanget manawi kula pendhet. Awit pangajeng-ajeng tiyang sepuhipun sageda anakipun laki angsal anakipun tiyang sugih."
Kyai Amad: "Iki iya jeneng ora kleru, pancen wis mathuke mangkono, sugih padha sugih, dadi sing ngepek mantu wong mlarat iku jeneng nyaleneh. Lan maneh, thole, kowe kuwi tumrape karo Surasentika jeneng memungsuhan rangkep, sepisan padha rebutan ngarah drajat, kaping pindhone ngarah anake. Rekasa kowe, ngger. Wis ta, mangkene bae, Sujana, kowe becik narimaa, prekara ngarahmu menyang anake Surasentika iku prekara buri. Kang luwih perlu kowe saiki tumemena anggonmu nyambut gawe. Tinemuning kanugrahan iku, utamane ora kaya kang jalaran dilakoni kalawan tumemening gawe. Wis, ngger, kowe muliha."
Sujana tampi wewarahipun Kyai Amad wau, sanadyan namung lugu rembag, inggih adamel mareming manah, saha lajeng pamit wangsul. Kyai Amad nyawang dhateng lampahipun Sujana ngantos tebih. Sareng sampun boten ketingal, lajeng ngucap : "Muga kasembadana apa kang dadi karepe putuku Sujana."

dipethik saka : Srikuning, Harjowirogo, Bunga Rampai Sastra Jawa Mutakhir, J.J.Ras, 1985.